Podatkowe skutki bezpodstawnego wzbogacenia

Uzyskanie wymiernej korzyści majątkowej bez podstawy prawnej to w praktyce sytuacja występująca bardzo często. Nie należy jej jednak utożsamiać z efektami czynu zabronionego, gdyż stanowi na ogół skutek błędu w rozliczeniach lub mylnego przekonania o przysługującym prawie do jakiegoś dobra. Niezależnie od przyczyny powstania, bezpodstawne wzbogacenie (poza wyjątkami określonymi w przepisach) podlega zwrotowi. Zwrot ten, a także odmowa zwrotu, podlegają ocenie pod kątem podatku dochodowego.

Czym jest bezpodstawne wzbogacenie?

Instytucja bezpodstawnego wzbogacenia została uregulowana przepisami art. 405-414 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2025 r. poz. 1071). Zgodnie z tymi normami każdy, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej równowartości.

Za korzyść majątkową należy uznać każde dobro (zarówno o charakterze materialnym, jak i niematerialnym), które zwiększy majątek osoby wzbogaconej lub pozwoli jej uniknąć wydatków, jakie musiałaby ponieść, gdyby korzyści tej nie otrzymała. Szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia jest nienależne świadczenie. Według definicji kodeksowej świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Typowymi sytuacjami, w których dochodzi do spełnienia świadczenia nienależnego, są błędnie adresowany przelew bankowy lub omyłkowe uiszczenie zawyżonej kwoty wynagrodzenia.

Zwrot neutralny podatkowo

Zadośćuczynienie przez wzbogaconego roszczeniu o zwrot nienależnego świadczenia powoduje, że korzyść majątkowa wraca do świadczącego. W związku z tym powstaje pytanie o ewentualne skutki podatkowe tego zdarzenia.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o pdof (Dz. U. z 2025 r. poz. 163 ze zm.) przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Na tle tego przepisu ugruntował się pogląd, że przychodem jest wyłącznie realny (tj. możliwy do wyceny) przyrost majątkowy. W ustawie o pdop brakuje analogicznej definicji przychodu, jednak konstrukcja wielu zawartych w niej norm również prowadzi do wniosku, że przychodem może być tylko taka wartość, która - wchodząc do majątku podatnika - powiększa jego aktywa albo umniejsza pasywa. Wobec tego zwrot bezpodstawnego wzbogacenia nie może być kwalifikowany do przychodów podmiotu, który go uzyskał, bowiem nie powoduje zwiększenia jego majątku.

Tylko dla Prenumeratorów GOFIN
	Zbiór interpretacji podatkowych dostępny w serwisie www.interpretacje.gofin.pl

Tak uznał Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z dnia 20 czerwca 2025 r., nr 0113-KDIPT2-2.4011.427.2025.3.ACZ. W piśmie tym analizie została poddana sytuacja podatnika, któremu bank zwrócił nadpłacone raty kredytu. Dyrektor KIS wskazał też na podatkową neutralność zwrotu świadczenia stanowiącego bezpodstawne wzbogacenie w interpretacji indywidualnej z dnia 25 marca 2025 r., nr 0113-KDIPT2-2.4011.37.2025.2.KR. W tym przypadku pytanie podatnika dotyczyło skutków podatkowych zwrotu nakładów finansowych na nieruchomość, która po rozwodzie przypadła wyłącznie małżonce.

Sytuacja podatkowa wzbogaconego

Dla powstania przychodu jako kategorii podatkowej istotne jest także, aby otrzymane przysporzenie majątkowe miało charakter definitywny i bezzwrotny. Tylko wtedy faktycznie zwiększa ono aktywa lub zmniejsza pasywa podatnika, gdyż daje mu swobodę w dysponowaniu środkami pieniężnymi lub innym przedmiotem świadczenia. W tym kontekście osoba bezpodstawnie wzbogacona - w dacie zdarzenia powodującego powstanie po jej stronie korzyści - nie uzyskuje przychodu do opodatkowania. Otrzymane przez nią profity są bowiem, co do zasady, nietrwałe i obwarowane prawnym obowiązkiem zwrotu. Może to jednak zmienić upływ czasu powodujący przedawnienie roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.

Należy jednak zauważyć, że wzbogacony jest zobligowany do wydania korzyści lub zwrotu jej równowartości tylko do momentu, do którego trwa jego wzbogacenie. Przepis art. 409 K.c. przewiduje wygaśnięcie tego obowiązku z mocy prawa, gdy wzbogacony korzyść zużyje lub utraci w sposób bezproduktywny, a więc bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu, który mógłby zostać włączony do jego majątku. Taki rozwój wypadków przekreśla zarówno możliwość dochodzenia zwrotu wzbogacenia, jak i ewentualne przypisanie wzbogaconemu przychodu.

Przedawnienie roszczenia a powstanie przychodu

Roszczenia z omawianego tytułu przedawniają się według zasad ogólnych zawartych w art. 118 K.c., tj. po upływie 6 lat, chyba że mają związek z działalnością gospodarczą, wtedy termin przedawnienia jest krótszy i wynosi 3 lata.

Jak wynika z art. 14 ust. 2 pkt 6 ustawy o pdof oraz art. 12 ust. 1 pkt 3 lit. a) ustawy o pdop (Dz. U. z 2025 r. poz. 278 ze zm.), przychodem z działalności gospodarczej jest również wartość umorzonych i przedawnionych zobowiązań. Skoro zatem bezpodstawne wzbogacenie jest samoistnym źródłem powstania zobowiązania, to upływ terminu przedawnienia roszczenia o jego zwrot spowoduje u przedsiębiorcy, który otrzymał przysporzenie w związku z prowadzoną przez siebie działalnością, konieczność rozpoznania przychodu do opodatkowania. Ewentualne skorzystanie przez wzbogaconego z zarzutu przedawnienia nie ma w tym przypadku doniosłości podatkowej. Innymi słowy: bez względu na to, czy wzbogacony podniesie ten zarzut na wezwanie uprawnionego do zwrotu świadczenia, czy nie będzie do tego zmuszony, z uwagi na zaniechanie dochodzenia roszczenia, i tak upływ terminu przedawnienia wygeneruje przychód będący równowartością uzyskanego wzbogacenia.

Gdy roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia nie ma związku z firmą wzbogaconego, to definitywne przysporzenie majątkowe po jego stronie powstaje dopiero z chwilą skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia.

autor: Małgorzata Marek
Gazeta Podatkowa nr 73 (2261) z dnia 2025-09-11

Zwolnienia od podatku - problematyczne zagadnienia. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

Inne podatkiHome 3