Odpoczynek pracownika: dobowy i tygodniowy. Ile powinien wynosić?

Zgodnie z art. 129 Kodeksu pracy - poza paroma wyjątkami - czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Ile powinien wynosić wypoczynek pracownika? Jaki jest dobowy i tygodniowy wymiar wypoczynku pracowników? Jakie grożą kary za brak przestrzegania przepisów prawa pracy w tym zakresie? - wyjaśniamy

Ustawodawca nakłada na pracodawcę obowiązek organizacji czasu pracy w taki sposób, aby zapewnić pracownikom odpoczynek dobowy oraz tygodniowy.

Wymiar dobowego i tygodniowego wypoczynku pracownika

W art. 132 kodeksu pracy ustawodawca wskazał regulacje dotyczące nieprzerwanego dobowego odpoczynku pracownika.

Odpoczynek dobowy obejmuje 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. W myśl art. 132 § 2 kodeksu pracy zasada ta nie ma zastosowania do pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Źródło:shutterstock

Jak wskazuje Państwowa Inspekcja Pracy:

"Należy jednak pamiętać, że oprócz obowiązku zachowania w każdej dobie 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku, pracodawca zobowiązany jest sporządzać harmonogram czasu pracy w taki sposób, aby pojedyncze zmiany robocze przypadały zawsze w jednej dobie „pracowniczej”. Czymś zupełnie odrębnym jest instytucja dobowego odpoczynku i „doby pracowniczej”. Pojęcie takiej doby budziło w przeszłości liczne kontrowersje interpretacyjne. Obecnie, po zmianie brzmienia art. 128 Kodeksu pracy, zgodnie z jego § 3 pkt 1 przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Tak rozumiana doba „pracownicza” kończy się z upływem 24 godzin liczonych od jej rozpoczęcia, zgodnie z obowiązującym pracownika rozkładem czasu pracy. Godziny wyznaczające dobę rozliczeniową mogą przypadać zatem na godziny różnych dni kalendarzowych. Czas pracy, który mija granicę astronomiczną (24.00) i wchodzi w następną dobę astronomiczną, zalicza się do doby rozliczeniowej, w której pracownik rozpoczął pracę na swojej zmianie".

Z kolei zgodnie z treścią art. 133 § 1 Kodeksu pracy, pracownikowi w każdym tygodniu przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.

Skrócenie tygodniowego nieprzerwanego odpoczynku od pracy

Tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę godzin, ale nie może być krótszy niż 24 godziny. Możliwość skrócenia odpoczynku tygodniowego powstaje w przypadkach, w których dopuszczalne jest skrócenie odpoczynku dobowego oraz w razie zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy (art. 133 § 2 kodeksu pracy). Co do zasady, odpoczynek tygodniowy powinien obejmować niedzielę (art. 133 § 3 kodeksu pracy). Jednakże w przypadku dozwolonej pracy w niedzielę odpoczynek tygodniowy może następować w innym dniu niż niedziela (art. 133 § 4 kodeksu pracy). Dzień ten powinien przypadać w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po pracującej niedzieli (art.15111 § 1 pkt 1 kodeksu pracy). Nieudzielenie odpoczynku dobowego i tygodniowego jest naruszeniem przepisów o czasie pracy i może skutkować nałożeniem na pracodawcę kary grzywny w wysokości od 1 tys. zł do 30 tys. zł.

Czas pracy w 2021 r. 

Tydzień pracy, zgodnie z obowiązującymi przepisami nie musi pokrywać się z tygodniem kalendarzowym. Jest on bowiem ściśle związany z początkiem okresu rozliczeniowego. Na podstawie art. 128 § 3 pkt 2 kodeksu pracy przez tydzień należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Rozkład czasu pracy w 2021 r. prezentuje poniższa tabela:

Źródło: PIT.pl

Trzeba jednak pamiętać, że nie zawsze dzień pracy wynosi 8 godzin. Osoby zarządzające zakładem pracy (kierownicy, szefowie) mają nielimitowany czas pracy. Natomiast czas pracy osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności to maksymalnie 7 godzin na dobę oraz 35 tygodniowo. 

Uwzględniając powyższe normy, pracodawca może również wprowadzić w firmie inną formę czasu pracy. Może to być równoważny, zadaniowy lub też weekendowy czas pracy.

Równoważny czas pracy

System równoważnego czasu pracy daj pracodawcy możliwość wydłużenia oraz skrócenie czasu pracy w danym dniu lub tygodniu. Maksymalny dobowy wymiar czasu pracy w tym systemie wynosi 12 godzin, a w przypadku niektórych prac (np. w służbach ratowniczych) — nawet 16 lub 24 godziny. W równoważnym systemie pracy należy dbać o to, aby nie przekroczyć dopuszczalnego wymiaru czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym. Dodatkowo obowiązkiem pracodawcy w tym systemie jest zapewnienie pracownikowi  odpowiadających co najmniej liczbie niedziel, świąt i innych dni wolnych od pracy w każdym przeciętnie pięciodniowym dniu pracy. W sytuacji kiedy w równoważnym systemie  pracy pracownik wyrobi nadgodziny, w zamian przysługuje mu czas wolny lub takie samo wynagrodzenie jak w przypadku podstawowego czasu pracy.

Zadaniowy czas pracy

Pracodawca ma również w przypadku kiedy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, do zastosowania zadaniowego czasu pracy. W tym przypadku pracownik sam decyduje o rozkładzie swojego czasu pracy, a pracodawca kontroluje wykonanie powierzonych zadań. W tym systemie to przełożony ustala ilość zadań i liczbę godzin pracy niezbędną na ich wykonanie. W tym celu musi uwzględnić ogólne normy o wymiarze czasu pracy. Warto jednak pamiętać, że jeśli dojdzie do sporu z pracownikiem na tym tle, to właśnie pracodawca będzie musiał dowieść, iż wykonanie zadań we wskazanym czasie pracy było możliwe.

Weekendowy czas pracy

Z kolei weekendowy czas pracy zakłada, że praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta. Dobowy wymiar czasu pracy w tym systemie może zostać przedłużony do 12 godzin, a pracodawca nie musi „oddawać” pracownikowi dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę lub święto. 

Warto jednak pamiętać, że powyższe regulacje dotyczą wyłącznie pracowników zatrudnionych na podstawie umowę o pracę. Osoby samozatrudnione, a także pracujące na podstawie umowy zlecenie lub umowy o dzieło, swój czas pracy muszą ustalać indywidualnie. Są to bowiem umowy cywilno-prawne — regulowane przez Kodeks cywilny, a nie przez Kodeks pracy.

Kodeks pracyFormy zatrudnieniaWymiar czasu pracy