Z dniem 1 stycznia 2026 r. wejdą w życie nowe regulacje dotyczące przeprowadzania kontroli u przedsiębiorców. Zostaną one wprowadzone na mocy przepisów tzw. Pierwszego Pakietu Deregulacyjnego. Od tego momentu podstawą planowania kontroli w firmach będą okresowe analizy prawdopodobieństwa naruszenia prawa oraz kategoria ryzyka przypisana przedsiębiorcom.
Analiza prawdopodobieństwa naruszenia prawa
Od dnia 1 stycznia 2026 r. na podstawie przepisów ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu deregulacji prawa gospodarczego i administracyjnego oraz doskonalenia zasad opracowywania prawa gospodarczego (Dz. U. z 2025 r. poz. 769) kontrole przeprowadzane będą zgodnie z okresowym planem kontroli po uprzednim dokonaniu okresowej analizy prawdopodobieństwa naruszenia prawa w ramach wykonywania działalności gospodarczej (kontrola planowa).
Analiza obejmować będzie identyfikację obszarów podmiotowych i przedmiotowych, w których ryzyko naruszenia przepisów będzie największe. W oparciu o wyniki analizy zostaną określone zasady umożliwiające przypisanie przedsiębiorców do jednej z następujących kategorii ryzyka:
- niskie,
- średnie,
- wysokie.
Sposób przeprowadzenia analizy określać będzie organ kontroli lub organ nadrzędny.
Poza tym organ kontroli będzie miał obowiązek zamieszczenia w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ten organ informacji o zasadach umożliwiających przypisanie przedsiębiorców do właściwej dla nich kategorii ryzyka, na podstawie dotychczasowej okresowej analizy w terminie 3 miesięcy od dnia przyjęcia kolejnej okresowej analizy, zastępującej dotychczasową okresową analizę, z wyjątkiem informacji niejawnych oraz innych informacji stanowiących tajemnicę prawnie chronioną. Zakres udostępnianych informacji podlegać będzie ograniczeniu również ze względu na prywatność osoby fizycznej oraz tajemnicę przedsiębiorcy. Z tym że Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizować ma obowiązek ten w terminie 6 miesięcy od dnia przyjęcia kolejnej okresowej analizy zastępującej dotychczasową okresową analizę.
Obecnie art. 47 Prawa przedsiębiorców zakłada jedynie udostępnianie przez organ kontroli ogólnego schematu procedur kontroli, które wynikają z przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Schematy te nie dają wystarczających informacji o praktyce działania organów kontroli i zasadach typowania do kontroli. Jak czytamy w uzasadnieniu do omawianej nowelizacji: "(...) Dzięki tej zmianie podmioty, które podlegają kontroli, będą mogły zapoznać się ze sposobem realizacji przez organ kontroli wymogu przeprowadzania okresowych analiz, służącego lepszemu przygotowaniu kontroli i wytypowaniu do kontroli podmiotów, u których ryzyko naruszenia przepisów jest największe (...). Decyzja organu kontroli o podjęciu kontroli powinna być podjęta na podstawie jasno określonych, obiektywnych przesłanek i w sposób bezstronny. Dzięki przedmiotowej zmianie przedsiębiorcy będą mieli większą pewność, że organy kontroli prawidłowo i systematycznie realizują obowiązek związany z przygotowaniem okresowej analizy oraz są w tym zakresie obiektywne i skrupulatne. Każdy Czytelnik opublikowanej informacji będzie mógł też ocenić, czy organy prawidłowo zidentyfikowały wszystkie obszary ryzyka naruszenia prawa oraz czy obszary, w których ryzyko jest najwyższe, są kontrolowane wystarczająco często. Umożliwi to ciągłe doskonalenie opracowywanych analiz i sukcesywne eliminowanie ewentualnych ich braków, co może przyczynić się z czasem do zwiększenia skuteczności kontroli i lepszego typowania do kontroli (...)".
Udostępniona informacja będzie mieć charakter informacyjno-poglądowy. Nie będzie mogła stanowić przesłanki do podważania przez przedsiębiorców np. zasadności kontroli i inspekcji, podważania ustaleń związanych z kontrolą bądź inspekcją czy też podważania przypisania przedsiębiorcy do nieodpowiedniej kategorii ryzyka.
Kontrole wyłączone z planu
Rozwiązania dotyczące planu przeprowadzania kontroli i analizy ryzyka nie będą miały zastosowania w odniesieniu do kontroli:
1) przeprowadzanych w przypadku gdy organ kontroli poweźmie uzasadnione podejrzenie:
a) zagrożenia życia lub zdrowia,
b) popełnienia przestępstwa lub wykroczenia,
c) popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
d) innego naruszenia prawnego zakazu lub niedopełnienia prawnego obowiązku,
- w wyniku wykonywania działalności gospodarczej objętej kontrolą,
2) działalności przedsiębiorców w zakresie objętym nadzorem, o którym mowa w art. 1 ust. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. z 2025 r. poz. 640 ze zm.),
3) w przypadku gdy będzie ona niezbędna do przeprowadzenia postępowania w celu sprawdzenia wykonania zaleceń pokontrolnych organu, wykonania decyzji albo postanowień nakazujących usunięcie naruszeń prawa, w związku z przeprowadzoną kontrolą, albo do sprawdzenia wykonania wezwania, o którym mowa w art. 21a ust. 1, zobowiązania, o którym mowa w art. 21a ust. 2, lub weryfikacji powiadomienia, o którym mowa w art. 21a ust. 5 lub ust. 6 Prawa przedsiębiorców.
Ograniczenie częstotliwości kontroli planowych
Od nowego roku unormowane zostanie też zagadnienie maksymalnej liczby kontroli planowych, które może przeprowadzić organ kontroli w określonym okresie u kontrolowanych przedsiębiorców zaliczonych do kategorii ryzyka niskiego i średniego.
W sytuacji niskiego ryzyka kontrola będzie przeprowadzana nie częściej niż raz na 5 lat, w przypadku średniego ryzyka - nie częściej niż raz na 3 lata. W razie wysokiego ryzyka nie przewidziano maksymalnej liczby kontroli planowych - będą one przeprowadzane tak często, jak to jest konieczne dla zapewnienia skutecznego stosowania odpowiednich przepisów prawnych, z uwzględnieniem wysokiego ryzyka wystąpienia nieprawidłowości oraz środków niezbędnych do jego ograniczania.
Regulacje dotyczące częstotliwości przeprowadzania kontroli planowych nie będą miały zastosowania w przypadkach, gdy ratyfikowane umowy międzynarodowe albo bezpośrednio stosowane przepisy prawa Unii Europejskiej, albo przepisy odrębne określają inaczej częstotliwość przeprowadzania kontroli. Nie będą one stosowane również do:
1) kontroli i analiz będących we właściwości organów KAS,
2) kontroli prowadzonych na podstawie ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw.
Jeżeli przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą w więcej niż jednym zakładzie lub innej wyodrębnionej części przedsiębiorstwa, ograniczenie kontroli stosowane będzie do zakładu lub części przedsiębiorstwa - nie dotyczy to mikroprzedsiębiorców oraz małych przedsiębiorców.
Kontrole wyłączone z regulacji dotyczących publikacji w BIP informacji o zasadach przypisania do kategorii ryzyka:
|
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 6.03.2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2025 r. poz. 1480)
Gazeta Podatkowa nr 92 (2280) z dnia 2025-11-17
VAT w wyjaśnieniach organów podatkowych. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl