Organy KAS mogą uzyskać dostęp do danych objętych tajemnicą bankową nie tyko w czasie postępowania podatkowego oraz kontroli podatkowej lub celno-skarbowej. Informacje o liczbie, obrotach i stanie rachunków podatnika uzyskają także w toku postępowania przygotowawczego prowadzonego w sprawach karnych skarbowych. Podatnik nie musi nawet wiedzieć o "prześwietleniu" jego konta.

Dwie podstawy

Informacje posiadane przez banki mogą stanowić dowód w sprawie podatkowej. Urzędnicy mogą je uzyskać na podstawie art. 182 Ordynacji podatkowej oraz art. 49 ustawy o KAS.

Pierwszy z wymienionych przepisów odnosi się do postępowania podatkowego. Naczelnik urzędu skarbowego - w toku pierwszoinstancyjnego postępowania podatkowego oraz dyrektor izby administracji skarbowej - w trakcie postępowania odwoławczego mogą wystąpić do banku z żądaniem sporządzenia i przekazania potrzebnych informacji o podatniku w przypadku, gdy dowody zgromadzone w toku postępowania podatkowego wymagają uzupełnienia lub porównania z danymi bankowymi. Zanim jednak to nastąpi, podatnik musi być wezwany do udzielenia informacji albo do upoważnienia organu podatkowego do wystąpienia do banku o ich przekazanie. Organ podatkowy może zwrócić się do banku dopiero wtedy, gdy podatnik w wyznaczonym terminie nie udzieli informacji, nie upoważni go do wystąpienia do banku lub udostępni informacje, które wymagają uzupełnienia lub porównania z danymi pochodzącymi z banku. Jeżeli umowa z bankiem została zawarta przez podatnika wspólnie z innymi podmiotami, bank nie udostępnia informacji dotyczących podmiotów, których nie obejmuje żądanie.

Źródło: shutterstock

Więcej możliwości daje organom podatkowym art. 49 ustawy o KAS. Pozwala uzyskać informacje bankowe w o wiele szerszym zakresie niż na podstawie Ordynacji podatkowej. Z żądaniem sporządzenia i przekazania danych bankowych może wystąpić naczelnik urzędu skarbowego - w związku z kontrolą lub postępowaniem podatkowym, naczelnik urzędu celno-skarbowego - w związku z kontrolą celno-skarbową (wszczętą w zakresie prawa podatkowego, celnego lub przepisów dotyczących urządzania i prowadzenia gier hazardowych) lub postępowaniem podatkowym, a także Szef KAS - w toku postępowania podatkowego. Omawiany przepis ustawy o KAS stanowi samodzielną i niezależną od regulacji Ordynacji podatkowej podstawę prawną do uzyskania od banków informacji dotyczących rachunków podatnika. Urząd skarbowy, formułując na podstawie tego przepisu żądanie w toku postępowania podatkowego, nie musi uprzednio zwrócić się do podatnika o przekazanie stosownych danych lub o udzielenie upoważnienia do wystąpienia do banku o ich udostępnienie (por. wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z dnia 16 września 2020 r., sygn. akt I SA/Go 212/20).

Sprawa karna

Szef KAS, naczelnik urzędu celno-skarbowego oraz naczelnik urzędu skarbowego mogą uzyskać informacje bankowe nie tylko jako organy podatkowe, ale również finansowe organy postępowania przygotowawczego w sprawach karnych skarbowych.

Banki nieodpłatnie przekazują organom KAS informacje o kontach.

Możliwość uzyskania od banku informacji o kontach - ich liczbie, obrotach, stanie - w związku z prowadzonym postępowaniem przygotowawczym lub czynnościami wyjaśniającymi w sprawie o przestępstwa lub wykroczenia oraz przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe przewiduje art. 48 ustawy o KAS. Przepis ten w wersji obowiązującej do 30 czerwca 2022 r. przyznawał kompetencje do żądania udostępniania takich danych tylko naczelnikom urzędów celno-skarbowych oraz Szefowi KAS. Informacje mogły przy tym dotyczyć podejrzanego albo osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej w przypadku, gdy postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające były prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej. Od 1 lipca 2022 r. uprawnienie do otrzymania danych bankowych mają także naczelnicy urzędów skarbowych. Wszystkie te organy zyskały jednocześnie dostęp do informacji o rachunkach bankowych osoby fizycznej, niekoniecznie posiadającej status podejrzanego, gdy postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające są prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie jej działalności. Możliwe jest ponadto otrzymanie danych pełnomocników rachunku bankowego.

Opisany tryb uzyskania informacji bankowych - w związku z podjęciem sprawy karnej skarbowej - może być stosowany niezależnie albo zanim zostanie wszczęta procedura podatkowa (postępowanie podatkowe, kontrola podatkowa czy celno-skarbowa). Banki przekazują je za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub na informatycznym nośniku danych. Szef KAS lub naczelnik urzędu celno-skarbowego mają prawo nałożyć karę pieniężną na bank, który pomimo prawidłowego wezwania nie przekaże w wyznaczonym terminie posiadanych informacji. Może ona wynieść do 10.000 zł. Nakładana jest w formie decyzji.

Tajemnica skarbowa

Informacje przekazywane organom podatkowym przez banki stanowią tajemnicę skarbową. Nie mogą trafić w ręce osób postronnych, co nie oznacza, że nie wolno ich udostępniać innym podmiotom, instytucjom i organom państwowym.

Akta zawierające informacje przekazane przez bank w toku postępowania podatkowego na podstawie art. 182 Ordynacji podatkowej naczelnik urzędu skarbowego udostępnia innym urzędom skarbowym lub celno-skarbowym w związku ze wszczętym postępowaniem podatkowym, postępowaniem karnym skarbowym, kontrolą podatkową czy celno-skarbową. W toku tych procedur akta z danymi bankowymi mogą być ponadto przekazane dyrektorowi izby administracji skarbowej, Szefowi KAS oraz Ministrowi Finansów. Informacje te mogą posłużyć również innym podmiotom na zasadach i w zakresie określonym w art. 297 Ordynacji podatkowej, np. sądom w związku z toczącym się postępowaniem czy Rzecznikowi Praw Obywatelskich - w związku z jego udziałem w sprawie przed sądem administracyjnym.

Dostęp do informacji uzyskanych w związku z wszczęciem sprawy karnej skarbowej przysługuje natomiast funkcjonariuszowi lub osobie zatrudnionej w jednostce organizacyjnej KAS prowadzącym kontrolę celno-skarbową, kontrolę podatkową, załatwiającym sprawę, a także ich przełożonym. Dostęp mają również nadzorujący sprawę lub kontrolę naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celno-skarbowego, dyrektor izby administracji skarbowej, Szef KAS oraz Minister Finansów.

Obawy podatników

Regulacje ustawy o KAS, zwłaszcza możliwość uzyskania wglądu do kont praktycznie każdej osoby fizycznej, a nie tylko podejrzanego o popełnienie wykroczenia skarbowego czy przestępstwa skarbowego, budzą obawy. Stanowią bowiem poważną ingerencję w strefę prywatności obywateli.

Resort finansów uspokaja, że postępowanie przygotowawcze jest podejmowane tylko w przypadku istnienia podejrzenia dokonania czynu zabronionego. Wspomniany art. 48 ustawy o KAS nie może być stosowany bez uzasadnionej przyczyny i bez związku z czynami będącymi przedmiotem postępowania przygotowawczego. Ponadto banki, udzielając informacji, przestrzegają tajemnicy bankowej, a dane przekazane przez nie organom podatkowym są objęte tajemnicą skarbową. Uzyskane informacje mogą być wykorzystane tylko w konkretnym postępowaniu przygotowawczym dotyczącym osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Nie ma zatem obaw, że będą używane do czynności analitycznych organów podatkowych, aby potwierdzić domniemane nieprawidłowości jeszcze przed wszczęciem procedury podatkowej (por. odpowiedź Ministerstwa Finansów z dnia 28 lipca 2022 r. na interpelację poselską nr 34443/2022 r.).

Nie zmienia to jednak faktu, że organy KAS mogą w opisanych granicach prawnych "prześwietlić" rachunek bankowy, nie informując o tym jego właściciela. Przepisy procedury karnej nie przewidują bowiem zawiadomienia go o wszczęciu postępowania przygotowawczego. Takie zawiadomienie otrzymują osoby lub instytucje państwowe, samorządowe lub społeczne, które złożyły zawiadomienie o przestępstwie oraz ujawniony pokrzywdzony. Wynika to z art. 305 § 4 Kodeksu postępowania karnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1375), a odsyła do niego art. 113 Kodeksu karnego skarbowego (Dz. U. z 2022 r. poz. 859 ze zm.).

Ukryte dochody

Urzędnicy skarbowi mogą ponadto pozyskiwać informacje od banków w celu uszczelnienia systemu podatkowego i ograniczenia szarej strefy na podstawie art. 49a ustawy o KAS.

Szef KAS lub naczelnik urzędu celno-skarbowego mogą zwrócić się do banku o zidentyfikowanie posiadacza rachunku bankowego, jeżeli w związku z prowadzonymi czynnościami analitycznymi mają uprawdopodobnione informacje o możliwości wykorzystywania tego konta do ukrywania dochodów. Chodzi o podejrzenie prowadzenia niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, uzyskiwania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, uzyskiwania przychodów niezadeklarowanych albo nieujawnionych w złożonych deklaracjach. Organy KAS mogą w takiej sytuacji zwrócić się do banku z żądaniem przekazania dostępnych mu danych posiadacza konta, w tym jego nazwy albo imienia i nazwiska, danych adresowych, adresu poczty elektronicznej, numerów identyfikacyjnych (PESEL, REGON, NIP, EURONIP). Żądanie może ponadto dotyczyć udostępnienia danych pełnomocnika do rachunku bankowego, reprezentanta posiadacza konta, a także jego beneficjenta rzeczywistego w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Uzyskane w tym trybie informacje pozwalają na wszczęcie kontroli albo postępowania przygotowawczego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.)

Ustawa z dnia 16.11.2016 r. o KAS (Dz. U. z 2022 r. poz. 813 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 83 (1958) z dnia 2022-10-17

Obowiązki rejestracyjne podatników VAT. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

Kontrola