Organ podatkowy (nie zawsze) może wymierzyć karę porządkową

Kara porządkowa to sposób na dyscyplinowanie osób utrudniających prowadzenie czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub celno-skarbowej. Ma zapewnić prawidłowy przebieg sprawy i jej terminowe załatwienie. Kara porządkowa może w 2025 r. wynieść do 3.700 zł.

Zamknięty katalog

Katalog czynów, za których popełnienie grozi kara porządkowa, jest zamknięty. Wolno ją nałożyć wyłącznie za działania i zaniechania określone w art. 262 Ordynacji podatkowej. Nie może być wymierzona za inne czyny, niewymienione we wspomnianym przepisie, chociażby utrudniały prowadzenie sprawy lub hamowały jej przebieg.

Sankcji może się spodziewać m.in. strona postępowania podatkowego za nieprzedłożenie w terminie, na wezwania organu podatkowego, tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej, świadek za bezzasadną odmowę złożenia zeznań czy właściciel biura rachunkowego za bezzasadną odmowę okazania ksiąg rachunkowych klienta (patrz tabela). Kary porządkowej nie stosuje się, jeżeli dokonanie czynności jest uzależnione od zgody strony lub innego uczestnika sprawy podatkowej, a zgoda nie została wyrażona (np. przesłuchanie strony postępowania podatkowego odbywa się za jej zgodą).

Ukaranym może być wyłącznie osoba fizyczna. Jeżeli stroną (kontrolowanym) jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, kara porządkowa może być wymierzona ustawowemu reprezentantowi, członkowi organu uprawnionego do reprezentowania podmiotu lub osobie upoważnionej do prowadzenia spraw podmiotu. Stanowi tak art. 262 § 1a Ordynacji podatkowej. Przepis ten koreluje z art. 159 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej, który stanowi, że w wezwaniu należy wskazać imię i nazwisko osoby wzywanej do stawiennictwa, dostarczenia ksiąg podatkowych czy przedłożenia tłumaczenia dokumentów obcojęzycznych. Wezwanie stanowiące podstawę wymierzenia kary porządkowej powinno być skierowane do osoby uprawnionej do reprezentowania lub prowadzenia spraw osoby prawej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, a nie do samego podmiotu. Osoba niewezwana z imienia i nazwiska do dokonania określonej czynności nie może otrzymać kary porządkowej (por. wyrok NSA z dnia 6 lutego 2024 r., sygn. akt III FSK 4408/21).

Wymiar kary

Kara porządkowa może w 2025 r. wynieść do 3.700 zł.

Kwota maksymalnej kary porządkowej podlega w każdym roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, a jeżeli ten wskaźnik ma wartość ujemną, kwota nie ulega zmianie. Kara porządkowa w 2026 r. będzie mogła wynieść do 3.800 zł. Jej wymiar w konkretnym przypadku powinien być dokonany po uprzednim przeprowadzeniu postępowania mającego na celu nie tylko wyjaśnienie istnienia przesłanek uprawniających do jej zastosowania (niedozwolone i nieusprawiedliwione zachowanie danej osoby), ale także ustalenie stopnia zawinienia oraz ewentualnych skutków uchylania się od nałożonego obowiązku (por. wyrok NSA z dnia 20 października 2022 r., sygn. akt III FSK 1027/21).

Karę porządkową nakłada w formie postanowienia organ podatkowy prowadzący sprawę. Postanowienie musi być doręczone adresatowi przed upływem 3 lat od zaistnienia przesłanki zastosowania sankcji, ale przy założeniu, że ten termin upływa w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego czy kontroli podatkowej lub celno-skarbowej. Przedawnienie kary porządkowej następuje zasadniczo po 5 latach, licząc od końca roku podatkowego, w którym upłynął termin jej płatności.

Środki obrony

Ukarany ma dwa środki obrony przed karą porządkową. Pierwszy to zażalenie na postanowienie o nałożeniu kary porządkowej, drugi - wniosek o jego uchylenie. Są to niezależne od siebie tryby.

Zażalenie wnosi się w przypadku podnoszenia zarzutów co do zasadności wymierzenia kary porządkowej, np. gdy osoba wezwana do stawienia się w urzędzie skarbowym nie została uprzedzona o prawnych skutkach nieprzybycia. Wniosek o uchylenie postanowienia nakładającego karę porządkową może natomiast złożyć osoba, której niestawiennictwo na wezwanie lub niewykonanie innej czynności było usprawiedliwione. Chodzi o okoliczności niezależne od ukaranego i trudne do przezwyciężenia (w normalnych warunkach), które nawet przy dołożeniu należytej staranności uniemożliwiały wykonanie obowiązku nałożonego przez organ podatkowy (por. wyrok NSA z dnia 26 marca 2024 r., sygn. akt III FSK 4627/21). Nie ma znaczenia, czy w subiektywnym przekonaniu wezwanej osoby powinna ona zrealizować obowiązek określony w wezwaniu, lecz istotna jest kwestia istnienia faktycznych przeszkód w jego wykonaniu (por. wyrok NSA z dnia 30 stycznia 2025 r., sygn. akt III FSK 1096/24). Osoba wezwana nie jest uprawniona do weryfikacji zasadności dokonania czynności wskazanej w wezwaniu. Nie może np. arbitralnie decydować, które z żądnych dokumentów i informacji przekaże organowi podatkowemu, ponieważ nie do niej należy ocena, jakie dokumenty czy informacje są istotne dla wyjaśnienia okoliczności faktycznych sprawy (por. wyrok NSA z dnia 26 marca 2024 r., sygn. akt III FSK 4627/21).

Zażalenie na postanowienie o nałożeniu kary porządkowej albo wniosek o jego uchylenie należy wnieść w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Zażalenie rozpatruje organ wyższego stopnia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej rozstrzyga organ podatkowy, który ją nałożył. Na postanowienie o odmowie jej uchylenia przysługuje zażalenie. Po wyczerpaniu trybu zażaleniowego - zarówno w przypadku postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, jak i postanowienia o odmowie jej uchylenia - można wnieść skargę do sądu administracyjnego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2025 r. poz. 111 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 74 (2262) z dnia 2025-09-15

Zasady odpowiedzialności za (także cudze) zaległości podatkowe. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

KontrolaOdsetki