Wymiar, planowanie, podział, przedawnienie – te zasady dotyczące urlopów nadal rodzą wiele pytań. Tak jak możliwość odwołania czy przesunięcia terminu wypoczynku zapisanego w planie urlopów lub po podpisaniu wniosku w tej sprawie.
Prawo do urlopu wypoczynkowego stanowi jedno z podstawowych praw pracownika. Jest to prawo o randze konstytucyjnej, wyrażone w art. 66 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który gwarantuje pracownikowi prawo do corocznych, płatnych urlopów. Swoją emanację prawo to z kolei znalazło w zasadzie prawa do wypoczynku statuowanej w art. 14 Kodeksu pracy. Dzięki przepisom gwarantującym prawo do urlopu wypoczynkowego urzeczywistnia się jeden z celów prawa pracy, jakim jest zapobieżenie fizycznej i psychicznej degradacji pracownika.
Źródło: shutterstock
Pula dni wolnych
Prawo do urlopu wypoczynkowego przysługuje w dwóch podstawowych wymiarach zgodnie z art. 154 § 1 Kodeksu pracy. Pracownik zatrudniony krócej niż 10 lat ma prawo do 20 dni urlopu w roku kalendarzowym, a przy dłuższym stażu jest to 26 dni.
Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i jego wymiar, wlicza się nie tylko bieżące, ale też wcześniejsze okresy zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy (art. 1541 § 1 k.p.). Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy w danym roku kalendarzowym nabywa w tym roku prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku (art. 153 § 1 k.p.). Ta zasada dotyczy osoby, która podejmuje pracę po raz pierwszy w życiu. W doktrynie prawniczej wyrażono pogląd, iż do uzyskania urlopu z upływem danego miesiąca nie jest wymagane efektywne jego przepracowanie. Oznacza to, że prawo do urlopu nabędzie również pracownik, który korzystał z kilku dni zwolnienia lekarskiego i nie przepracował pełnego miesiąca kalendarzowego1 . Natomiast prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym (art. 153 § 2 k.p.). Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 4 kwietnia 1995 r., I PZP 10/95, prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego pracownik nabywa 1 stycznia.
Wniosek o urlop wypoczynkowy
Pobierz gotowy wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego, jaki możesz złożyć u swojego pracodawcy. Wzór do pobrania online dostępny tutaj >>
Zasady udzielania
Zgodnie z art. 1542 § 1 k.p. urlopu wypoczynkowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Brzmienie tego przepisu wskazuje, iż urlopu udziela się jedynie w tzw. dni robocze pracownika w wymiarze godzinowym, co nabiera ogromnego praktycznego znaczenia w przypadku osób pracujących w systemie równoważnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. A zatem jeśli pracownik zatrudniony w systemie równoważnym skorzystał z urlopu wypoczynkowego w dniu, w którym miał zaplanowaną pracę w wymiarze 12 godzin, a także w dniu następnym, w którym ma zaplanowaną pracę w wymiarze 4 godzin, to wykorzystał 16 godzin urlopu wypoczynkowego z przysługującego mu wymiaru. Z kolei gdy pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy skorzystał z 2 dni urlopu wypoczynkowego, w których miał zaplanowane odpowiednio 8 i 2 godziny pracy – wykorzystał 10 godzin z przysługującego mu wymiaru urlopu wypoczynkowego.
Inaczej jest z pracownikami z orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym. Korzystając z 1 dnia urlopu, wykorzystują oni 7 godzin z przysługującej im puli urlopu wypoczynkowego. Z kolei pracownicy podmiotów leczniczych, którzy pracują w standardowych godzinach, korzystając z 1 dnia urlopu, wykorzystają 7 godzin 35 minut z przysługującej im puli urlopu wypoczynkowego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wykrystalizował się pogląd, iż urlopu udziela się na doby pracownicze, a nie doby kalendarzowe. Nabiera to szczególnej doniosłości praktycznej w przypadku pracowników pracujących na zmiany. Oznacza bowiem, że rozpoczęcie przez pracownika zmiany o godz. 22 skutkuje rozpoczęciem przez niego urlopu danego dnia o godz. 22, który będzie trwał aż do upływu 24 godzin począwszy od godz. 22 (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 2010 r., II PK 116/10). Podobny pogląd wyraziło Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w stanowisku z 8 września 2016 r.