Projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadza istotne zmiany w zakresie zasad kontroli zwolnień lekarskich przez ZUS. Kluczowa modyfikacja dotyczy rezygnacji z budzącej kontrowersje przesłanki pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego, polegającej na nieobecności chorego pracownika pod wskazanym adresem w czasie trwania zwolnienia lekarskiego.
Nowe przepisy mają na celu precyzyjne określenie kryteriów, na podstawie których Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie mógł uznać, że zwolnienie lekarskie zostało wykorzystane niezgodnie z jego celem. Dzięki temu kontrola ZUS nad prawidłowym korzystaniem ze świadczeń chorobowych ma stać się bardziej transparentna i sprawiedliwa.
Obowiązek kontroli zwolnień lekarskich – rola ZUS i pracodawców
Zgodnie z obowiązującymi przepisami Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz uprawnieni płatnicy składek mają obowiązek kontrolowania prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich. Dotyczy to zarówno ustalania zasadności orzeczenia o niezdolności do pracy (kontrola formalna prowadzona przez lekarzy orzeczników ZUS), jak i sposobu korzystania ze zwolnienia (kontrola funkcjonalna).
W I kwartale 2025 r. ZUS przeprowadził ponad 116 tys. kontroli, co zaowocowało wydaniem ponad 7 tys. decyzji wstrzymujących wypłatę zasiłków na łączną kwotę przekraczającą 11 mln zł. Dane te pokazują skalę i znaczenie systemowego nadzoru nad świadczeniami chorobowymi.
Po zmianach inne zasady uznawania L4 za nieprawidłowe
Projekt nowelizacji doprecyzowuje dotychczasowe przesłanki uzasadniające utratę prawa do zasiłku. Zgodnie z projektowanymi zmianami, zasiłek nie będzie przysługiwał, jeśli:
- Ubezpieczony wykonuje pracę zarobkową – bez względu na podstawę prawną (umowa o pracę, zlecenie, działalność gospodarcza itd.), o ile czynność nie ma charakteru incydentalnego i nie wynika z istotnych okoliczności.
- Zwolnienie lekarskie wykorzystywane jest w sposób sprzeczny z jego celem – np. poprzez działania mogące przedłużyć proces leczenia lub utrudniające powrót do zdrowia, z wyłączeniem zwykłych czynności dnia codziennego (np. wyjście po zakupy, do apteki czy na wizytę lekarską).
Co istotne, z katalogu przesłanek wyłączono obowiązek przebywania pod adresem wskazanym na zwolnieniu lekarskim. Uznano, że sama nieobecność chorego w miejscu pobytu nie przesądza o nadużyciu – szczególnie jeśli jest ona związana z koniecznością wykonania czynności codziennych lub zdrowotnych.
Źródło: Shutterstock
Orzecznictwo sądów wobec kontroli L4
Sądy już wcześniej wskazywały, że nieobecność chorego pracownika pod adresem zamieszkania nie może automatycznie skutkować utratą świadczeń. Przykładem jest orzeczenie Sądu Okręgowego w Łodzi, który stwierdził, że przemieszczanie się chorego w celu realizacji potrzeb zdrowotnych lub bytowych nie stanowi nadużycia prawa do świadczenia chorobowego, o ile nie narusza ono celu zwolnienia.
Nowelizacja wpisuje się w ten kierunek wykładni, harmonizując przepisy ustawowe z utrwaloną linią orzeczniczą i zasadami konstytucyjnymi (proporcjonalność, ochrona zdrowia, domniemanie niewinności).
Kiedy nowe przepisy zaczną obowiązywać?
Aktualnie przepisy są na etapie legislacyjnym, pracuje nad nim Stały Komitet Rady Ministrów. Jeśli zostanie przyjęty, nowe przepisy wejdą w życie po ogłoszeniu.
Najczęściej zadawane pytania
1. 1. Czy ZUS nadal będzie mógł przeprowadzać kontrole zwolnień lekarskich?
Tak, ZUS nadal będzie miał prawo kontrolować sposób wykorzystywania zwolnień lekarskich. Nowelizacja ustawy nie znosi kontroli, a jedynie zmienia kryteria oceny, czy zwolnienie jest wykorzystywane prawidłowo.
2. 2. Czy nieobecność w domu podczas zwolnienia lekarskiego będzie podstawą do odebrania zasiłku?
Po wejściu w życie nowych przepisów sama nieobecność chorego pod adresem wskazanym w L4 nie będzie automatycznie oznaczać naruszenia zasad. Kluczowe będzie, czy zwolnienie było wykorzystywane zgodnie z jego przeznaczeniem — czyli czy pacjent rzeczywiście się leczył.
3. 3. Kiedy nowe przepisy dotyczące kontroli ZUS wejdą w życie?
Dokładna data wejścia w życie nowelizacji będzie zależna od procesu legislacyjnego. Po uchwaleniu przez Sejm i podpisaniu przez Prezydenta, zostanie ona opublikowana w Dzienniku Ustaw, gdzie znajdzie się również termin rozpoczęcia obowiązywania nowych zasad.