Przyjście dziecka na świat lub przyjęcie go w określonym wieku na wychowanie, uprawnia jego ubezpieczonych rodziców/opiekunów do skorzystania z zasiłku macierzyńskiego. Okres należnego świadczenia uzależniony jest od kilku czynników, w tym od ilości dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub przyjętych jednocześnie na wychowanie oraz stanu ich zdrowia, a od 19 marca 2025 r. także od tego, czy dziecko urodziło się w terminie i z jaką masą urodzeniową.
Źródło: shutterstock
Uprawnieni do świadczenia
Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko, a także – po spełnieniu określonych przez ustawodawcę warunków – ubezpieczonemu ojcu dziecka oraz ubezpieczonym, którzy w ww. okresie:
- przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do 14 lat i wystąpili do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
- przyjęli na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7 lat lub – w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – 10 lat.
Kwestię tę reguluje art. 29 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2780 ze zm.), zwanej ustawą zasiłkową. W art. 29a precyzuje ona jednocześnie, iż zasiłek macierzyński należny jest przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu:
- macierzyńskiego lub na warunkach urlopu macierzyńskiego,
- rodzicielskiego oraz
- ojcowskiego,
a od 19 marca 2025 r. także za okres uzupełniającego urlopu macierzyńskiego.
Nie tylko pracownicy
Z zasiłku macierzyńskiego mogą korzystać nie tylko pracownicy (za okres udzielonych im wskazanych wyżej urlopów), ale i:
- byli pracownicy, którzy uzyskali prawo do zasiłku macierzyńskiego w okresie zatrudnienia lub spełniają warunki do jego uzyskania po ustaniu zatrudnienia, określone w art. 30 ust. 1 ustawy zasiłkowej,
- ubezpieczeni niebędący pracownikami (np. zatrudnieni w ramach umowy zlecenia lub prowadzący własną działalność),
wprawdzie nie za okres udzielonych im urlopów, do których nie mają (już albo w ogóle) prawa, ale za okres odpowiadający okresom tych urlopów przewidziany przepisami Kodeksu pracy.
Świadczenie to przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego (bez okresu wyczekiwania), niezależnie od tego, czy dana osoba podlega temu ubezpieczeniu obowiązkowo, czy na zasadzie dobrowolności.
Płatnik świadczenia
Prawo do zasiłku macierzyńskiego i jego wysokość, podobnie jak w przypadku pozostałych zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego, ustalają oraz świadczenie to wypłacają odpowiednio:
- płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe (np. pracodawcy i zleceniodawcy), którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób – swoim ubezpieczonym (np. pracownikom i zleceniobiorcom) za okres pozostawania w ubezpieczeniu,
- ZUS – w pozostałych przypadkach, tj. ubezpieczonym:
- których płatnicy składek zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 osób,
- prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym,
- będącym duchownymi,
- podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu w Polsce z tytułu zatrudnienia u pracodawcy zagranicznego,
a także osobom uprawnionym do zasiłków za okres po ustaniu ubezpieczenia.
W przypadku gdy do wypłaty zasiłku zobligowany jest ZUS, płatnik składek ma obowiązek przedłożyć temu organowi zaświadczenie zawierające zestawienie składników wynagrodzenia lub przychodu, stanowiących podstawę wymiaru zasiłku (odpowiednio zaświadczenie Z-3, Z-3a lub Z-3b) oraz dokumenty niezbędne do przyznania i wypłaty zasiłku.
Niezależnie zatem od tego, czy płatnik (jako uprawniony podmiot) sam będzie wypłacał zasiłek macierzyński, czy przekazuje jego płatność do ZUS, musi znać zasady:
- przyznawania poszczególnych urlopów, za które świadczenie to przysługuje oraz
- ustalania wysokości tego zasiłku, co najmniej w zakresie podstawy jego wymiaru (np. aby prawidłowo wypełnić zaświadczenie płatnika składek).
Zmiany w przepisach
Uprawnienia do urlopów z tytułu macierzyństwa/rodzicielstwa były już niejednokrotnie modyfikowane, w zdecydowanej większości na korzyść rodziców i opiekunów dzieci, m.in. poprzez wydłużanie ich okresów. Przykładowo z dniem 26 kwietnia 2023 r.:
- wprowadzono dodatkowe 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, z zastrzeżeniem, że każdemu z rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego i prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka oraz
- wydłużono urlop rodzicielski na dziecko posiadające tzw. zaświadczenie „Za życiem”,
ale jednocześnie
- skrócono (z 24 do 12 miesięcy) okres, w którym można skorzystać z urlopu ojcowskiego w 2-tygodniowym wymiarze.
Przełożyło się to równocześnie na uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego zarówno dla pracowników, jak i innych ubezpieczonych. Przy okazji zmieniono również wysokość tego świadczenia za okres urlopu rodzicielskiego (ze 100% i 60% na 70% podstawy wymiaru zasiłku) i łączny okres urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego (z 80% na 81,5% podstawy wymiaru zasiłku).
Ostatnia zmiana natomiast, która nastąpiła z dniem 19 marca 2025 r. za sprawą ustawy z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1871), zwanej dalej ustawą zmieniającą, dotyczy wprowadzenia do obiegu prawnego uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, przewidzianego w głównej mierze dla rodziców i opiekunów wcześniaków.
Dla kogo uzupełniający urlop macierzyński?
Uzupełniający urlop macierzyński, w świetle art. 1802 dodanego do Kodeksu pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 277), przysługuje począwszy od 19 marca 2025 r.:
- matkom albo ojcom, a także prawnym opiekunom, rodzicom zastępczym czy adopcyjnym – na ich wniosek,
- w wymiarze odpowiednio do 8 lub do 15 tygodni, w zależności od czasu hospitalizacji dziecka, tygodnia ciąży, w którym urodziło się dziecko, i/lub jego masy urodzeniowej (patrz Tabela 1),
- bezpośrednio po urlopie macierzyńskim.
| Pracownica albo pracownik – ojciec wychowujący dziecko ma prawo bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego |
||||||||
| w przypadku urodzenia dziecka | ||||||||
|
po ukończeniu 28. tygodnia ciąży i przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży oraz z masą urodzeniową większą niż 1.000 g* | po ukończeniu 37. tygodnia ciąży i jego pobytu w szpitalu, pod warunkiem że pobyt dziecka w szpitalu po porodzie wynosił co najmniej 2 kolejne dni, przy czym pierwszy z tych dni przypadał w okresie od 5. do 28. dnia po porodzie* | ||||||
| w wymiarze | ||||||||
| tygodnia** za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 15. tygodnia po porodzie*** | tygodnia** za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 8. tygodnia po porodzie*** | tygodnia** za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu w okresie od 5. dnia do upływu 8. tygodnia po porodzie*** | ||||||
| Uzupełniający urlop macierzyński jest udzielany | ||||||||
| jednorazowo, na wniosek: | ||||||||
|
||||||||
| przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1.000 g | po ukończeniu 28. tygodnia ciąży i przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1.000 g | po ukończeniu 37. tygodnia ciąży | ||||||
| oraz dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 1868a Kodeksu pracy, tj. w rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2025 r. poz. 322). | ||||||||
|
||||||||
Poprzez stosowne zmiany w ustawie zasiłkowej należny za okres tego urlopu (odpowiadający okresowi tego urlopu) zasiłek macierzyński:
- przewidziany jest (tak jak za pozostałe urlopy z tytułu macierzyństwa/rodzicielstwa) nie tylko dla pracowników, ale i ubezpieczonych niebędących pracownikami,
- wypłacany jest w wysokości analogicznej do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego, tj. 100% podstawy wymiaru zasiłku (patrz Tabela 2).
Co istotne, zgodnie z art. 26 i art. 27 ustawy zmieniającej:
- pracownicy, którzy w dniu 19 marca 2025 r. byli uprawnieni do korzystania lub korzystali z urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, mają prawo do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, który jest udzielany jednorazowo na wniosek złożony w postaci papierowej lub elektronicznej przez pracownicę albo pracownika – ojca wychowującego dziecko najpóźniej w ostatnim dniu urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
- z prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi uzupełniającego urlopu macierzyńskiego mogą skorzystać także ubezpieczeni, którzy w dniu 19 marca 2025 r. byli uprawnieni do korzystania lub korzystali z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego – świadczenie to jest przyznawane jednorazowo na wniosek złożony najpóźniej w ostatnim dniu korzystania z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
| Zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres | Wymiar urlopu/zasiłku | Miesięczna wysokość zasiłku | |||||||||||||||||
| podstawowy | na dziecko z zaświadczeniem „Za życiem”* | podstawowa | na dziecko z zaświadczeniem „Za życiem”* | ||||||||||||||||
| urlopu macierzyńskiego | 20 tygodni | 100% podstawy wymiaru zasiłku | |||||||||||||||||
| uzupełniającego urlopu macierzyńskiego | odpowiednio do upływu 8. lub 15. tygodnia po porodzie (patrz Tabela 1) | 100% podstawy wymiaru zasiłku | |||||||||||||||||
| rodzicielskiego | do 41 tygodni*** | do 65 tygodni*** | 70% podstawy wymiaru zasiłku | ||||||||||||||||
| macierzyńskiego oraz rodzicielskiego w pełnym wymiarze** | do 61 tygodni*** | do 85 tygodni*** | 81,5% podstawy wymiaru zasiłku, z zastrzeżeniem dotyczącym części urlopu rodzicielskiego przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka (do 9 tygodni), która wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku | ||||||||||||||||
| urlopu ojcowskiego | do 2 tygodni | 100% podstawy wymiaru zasiłku | |||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
autor: Bożena Dziuba
Gazeta Podatkowa nr 25 (2213) z dnia 2025-03-27
Interpretacje podatkowe z zakresu podatku dochodowego. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl