Od 26 kwietnia 2023 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące urlopów związanych z rodzicielstwem. Są one wynikiem implementacji dyrektywy unijnej „work-life balance”. Wydłużeniu uległ urlop rodzicielski z dotychczasowych 32 do 41 tygodni. Dodatkowe 9 tygodni urlopu przysługuje jednak wyłącznie drugiemu z rodziców.

9 tygodni dodatkowego urlopu dla drugiego rodzica

Udzielenie ojcu dziecka urlopu rodzicielskiego nie jest uzależnione od zatrudnienia matki dziecka w dniu porodu. Tym samym będzie on mógł skorzystać z urlopu nawet gdy matka dziecka w dniu porodu pozostawała bez pracy. Rozwiązanie to ma na celu wzmocnienie roli ojca w procesie wychowania dziecka oraz ułatwienie matce powrót na rynek pracy. Ponadto urlop rodzicielski może być wykorzystywany równocześnie przez oboje rodziców. Wprowadzono

również możliwość składania wniosku urlopowego w postaci elektronicznej.

Urlop rodzicielski po zmianach

Jeżeli pracownik będzie łączył pracę u dotychczasowego pracodawcy z wykorzystywaniem urlopu rodzicielskiego, wówczas wymiar czasu pracy nie może przekraczać połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Urlop udzielany jest zaś na pozostałą część. Ulega on wydłużeniu proporcjonalnie do czasu pracy wykonywanej w okresie korzystania z urlopu. Dłuższy urlop przysługuje również rodzicom, którzy zaczęli z niego korzystać przed datą

wejścia w życie nowych przepisów. Zgodnie bowiem z przepisem przejściowym pracownik, który w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia 26 kwietnia 2023 r. miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego, albo jego części udzielonego, ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego, w wyższym wymiarze. Jeżeli zatem matka dziecka od 1 września 2022 r. wykorzystała przysługujący jej urlop rodzicielski w wymiarze 32 tygodni, ojcu dziecka przysługuje możliwość wykorzystania dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Może się zdarzyć również sytuacja, w której rodzice wykorzystają część urlopu rodzicielskiego przed 2 sierpnia 2022 r.

Urlop rodzicielski udzielany w częściach

Urlop rodzicielski może być bowiem udzielany w częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6

rok życia. Jeżeli jednak na dzień 2 sierpnia 2022 r. nie wykorzystali oni całego urlopu rodzicielskiego, wówczas wymiar urlopu rodzicielskiego zwiększa się o 9 tygodni. Należy również zwrócić uwagę, że przy okazji wydłużenia urlopu rodzicielskiego zmodyfikowano także urlop ojcowski.

Modyfikacja urlopu ojcowskiego 

Dotychczas urlop ojcowski mógł być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 24 miesięcy życia lub do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia. Obecnie termin 24 miesięcy został skrócony do 12 miesięcy. Zmiana dotyczyć będzie jednak ojców, których dzieci urodziły się po wejściu w życie nowelizacji

ustawy, lub którzy przysposobili dziecko po tej dacie.

Urlop opiekuńczy

Ustawodawca wprowadził do kodeksu pracy również nową instytucję – urlop opiekuńczy. Jest to bezpłatny urlop w wymiarze 5 dni w ciągu roku, przysługujący pracownikowi w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny, lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Za członka rodziny uznaje się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka. Urlop ten udzielany jest na wniosek pracownika złożony co najmniej na jeden dzień przed rozpoczęciem korzystania z niego.

Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej

Ponadto nową instytucją wprowadzoną do polskiego porządku prawnego jest zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. Zwolnienie to przysługuje w wymiarze 2 dni albo 16 godzin pracy. O sposobie jego wykorzystania decyduje pracownik w pierwszym wniosku złożonym w roku kalendarzowym.

Wniosek o udzielenie zwolnienia musi zostać złożony najpóźniej w dniu korzystania ze zwolnienia. Za czas zwolnienia pracownikowi przysługuje 50% wynagrodzenia.

Szersze uprawnienia rodziców dzieci do lat 8

Zwiększone zostały również uprawnienia rodziców dzieci względem pracodawców. Dotychczas rodzice dzieci do lat 4 musieli wyrazić zgodę na pracę w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegowanie poza stałe miejsca pracy. W wyniku zmian wiek dziecka wymagający uzyskanie zgody rodzica na te warunki pracy został podniesiony do lat 8. Należy również odnotować zwiększenie ochrony stosunku pracy pracownika-rodzica. Okresem ochronnym, w którym nie można wypowiedzieć umowy objęto poza czasem ciąży i urlopu macierzyńskiego także okres od dnia złożenia przez pracownika wniosków:

• o udzielenie urlopu macierzyńskiego lub jego części, urlopu rodzicielskiego lub jego części oraz urlopu ojcowskiego, lub jego części do dnia zakończenia korzystania z tych urlopów. Jeżeli jednak pracownik złoży wniosek przed terminem przewidzianym na złożenie takiego wniosku, będzie on chroniony przed wypowiedzeniem umowy na 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego oraz części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego;

• na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego albo jego części; oraz na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu ojcowskiego albo jego części.

Autor: Rafał Knap, radca prawny, kancelaria Graś i Wspólnicy

UrlopMacierzyństwoFormy zatrudnienia