Składki ZUS osoby współpracującej z przedsiębiorcą

Członek rodziny pomagający przedsiębiorcy w prowadzeniu działalności gospodarczej jest uznawany za osobę współpracującą. Tym samym podlega ubezpieczeniom w ZUS w sposób przewidziany dla takich ubezpieczonych. Jednak nie zawsze tak jest.

Za osobę współpracującą m.in. z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność oraz z osobą korzystającą z ulgi na start uważa się małżonka, dzieci (własne, drugiego małżonka i przysposobione), rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające. Stanowi tak art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową. Wszystkie te osoby mogą być uznane za współpracujące, o ile pozostają z przedsiębiorcą (także korzystającym z ulgi na start) we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu pozarolniczej działalności przedsiębiorcy. Nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Można więc uznać, że osoby współpracujące to członkowie najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, przyczyniający się do prowadzenia działalności, działający na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność, korzystający zarówno z zysków, jakie przynosi ta działalność, jak i ponoszący skutki ewentualnych błędów w jej prowadzeniu. Tak też stwierdził Oddział ZUS w Lublinie w interpretacji z dnia 12 lipca 2016 r., znak: WPI/200000/43/779/2016.

Z kolei SA w Katowicach w wyroku z dnia 21 grudnia 2011 r., sygn. akt III AUa 724/11, uznał, że:

• osobne zamieszkiwanie np. małżonków, którzy zawarli między sobą umowę o pracę,
• prowadzenie przez nich odrębnych gospodarstw domowych i
• brak wspólnego budżetu

to okoliczności pozwalające na przyjęcie, że nie zachodzi pomiędzy nimi współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Zgłoszenie w ZUS

Współpracujący w firmie członek rodziny przedsiębiorcy (także korzystającego z ulgi na start) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu w ZUS. Należy więc go do nich zgłosić, do czego zobowiązana jest osoba prowadząca działalność gospodarczą. Wskazanego zgłoszenia przedsiębiorca dokonuje na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 X X.

Druk ZUS ZUA dostępny w dziale Składki ZUS w Programie DRUKI Gofin

Naliczanie składek społecznych i zdrowotnej

Za każdy miesiąc kalendarzowy przedsiębiorca opłaca za osobę z nim współpracującą składki do ZUS.

Składki na ubezpieczenia społeczne za współpracownika ustala od zadeklarowanej kwoty, ale nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznego limitu podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych. W 2023 r. wysokość tej podstawy wynosi 4.161 zł. Z kolei podstawę wymiaru składki zdrowotnej osób współpracujących z osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą (w tym przedsiębiorcami korzystającymi z ulgi na start) stanowi kwota odpowiadająca 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa GUS. W 2023 r. podstawa wymiaru tej składki wynosi 5.224,46 zł, a składka - 470,20 zł.

Składki na FP i FGŚP

Gdy współpracujący przy prowadzeniu działalności członek rodziny przedsiębiorcy podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, należy też naliczać i opłacać za niego składki na FP i FS. Będzie tak, gdy nie osiągnął on wieku 55 lat - w przypadku kobiety lub 60 lat - w przypadku mężczyzny. Przedsiębiorca nie opłaca jednak za ww. osobę składki na FGŚP (z pewnym wyjątkiem, co wyjaśniono w dalszej treści artykułu).

Etat z rodziną

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę dla celów ubezpieczeń w ZUS jest traktowana jako pracownik i na zasadach dotyczących tych osób podlega ona ubezpieczeniom w ZUS. Od zasady tej istnieje wyjątek. Jeżeli bowiem pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, dla ZUS jest traktowany jako osoba współpracująca (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).

Zatem współpraca pomiędzy np. małżonkami może być realizowana w ramach umowy o pracę. Z tego tytułu nie powstaje jednak obowiązek ubezpieczeń w ZUS przewidziany dla pracowników, jeżeli małżonkowie pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym, a wykonywanie pracy przez małżonka ma charakter współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej (por. wyrok SN z dnia 23 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UK 315/09).

Z kolei w wyroku z dnia 21 czerwca 2016 r., sygn. akt I UK 272/15, SN wskazał, że istnienie zawartej umowy o pracę między osobą prowadzącą działalność pozarolniczą a członkiem rodziny (tu: współmałżonką) tej osoby, wykonującym czynności pracownicze w faktycznych warunkach współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, powoduje objęcie tego członka rodziny ubezpieczeniami w ZUS z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności.

Oznacza to, że za każdy miesiąc kalendarzowy taka osoba powinna mieć naliczone składki ZUS na zasadach dotyczących osób współpracujących. Z tą jednak różnicą, że o ile z tytułu bezumownej współpracy przedsiębiorca nie nalicza za członka rodziny składki na FGŚP, to wymóg taki jest przewidziany przy zatrudnieniu takiej osoby na podstawie umowy o pracę.

Praca na etacie małżonka w spółce

Jeżeli w spółce zostaje zatrudniony na umowę o pracę m.in. małżonek jednego ze wspólników tej spółki, to taką osobę zgłasza się do ubezpieczeń w ZUS jako pracownika, a nie osobę współpracującą. Podobnie jest w przypadku wspólnika jednoosobowej spółki z o.o., któremu w prowadzeniu spółki pomaga małżonek (patrz wyrok SN w ramce).

Inaczej na zleceniu

Gdy małżonek osoby prowadzącej pozarolniczą działalność pozostaje z nią we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, to podlega ubezpieczeniom w ZUS jako osoba współpracująca. Również współmałżonka zatrudnionego na umowę o pracę, który spełnia wymienione kryteria, uważa się za osobę współpracującą z przedsiębiorcą. Nie można tak rozstrzygnąć w sytuacji, gdy pomiędzy przedsiębiorcą i jego współmałżonkiem zostanie zawarta umowa zlecenia. Wtedy współmałżonek przedsiębiorcy ze zlecenia podlega obowiązkowym ubezpieczeniom w ZUS jako zleceniobiorca. Bez znaczenia jest tu prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego przez te osoby. Wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia stanowi bowiem odrębny od współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej tytuł do ubezpieczeń społecznych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230)

autor: Aneta Dąbrowska
Gazeta Podatkowa nr 58 (2037) z dnia 2023-07-20

Przychody i koszty w działalności gospodarczej. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

ZUS