W 2023 r. nie zmienią się zasady podlegania ubezpieczeniom w ZUS członków rodziny pomagających przedsiębiorcy w prowadzeniu działalności gospodarczej. Zmianie natomiast ulegną wysokości podstaw wymiaru, od których są naliczane za współpracowników składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Wynika to ze wzrostu kwot wynagrodzeń, na podstawie których ustalana jest wysokość tych podstaw wymiaru.

Osoba współpracująca

Definicja osoby współpracującej m.in. z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (a także z przedsiębiorcami korzystającymi z ulgi na start) została uregulowana w art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową. Wynika z niego, iż za osobę współpracującą uważa się:

• małżonka,
• dzieci (własne, drugiego małżonka i przysposobione),
• rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające.

Wszystkie wymienione osoby mogą być uznane za współpracujące, pod warunkiem że:

• pozostają z przedsiębiorcą (także korzystającym z ulgi na start) we wspólnym gospodarstwie domowym i
• współpracują przy prowadzeniu pozarolniczej działalności przedsiębiorcy.

Można zatem uznać, że osoby współpracujące to członkowie najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, przyczyniający się do prowadzenia działalności, działający na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność, korzystający zarówno z zysków, jakie przynosi ta działalność, jak i ponoszący skutki ewentualnych błędów w jej prowadzeniu.

Natomiast okazjonalna pomoc małżonka pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, jaką świadczy on osobie prowadzącej działalność gospodarczą, nie wypełnia pojęcia "współpracy" w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 września 2019 r., sygn. akt III AUa 1146/18). Ponadto osobne zamieszkiwanie np. małżonków, którzy zawarli między sobą umowę o pracę, prowadzenie przez nich odrębnych gospodarstw domowych i brak wspólnego budżetu, to również okoliczności pozwalające na przyjęcie, że nie zachodzi pomiędzy nimi współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 grudnia 2011 r., sygn. akt III AUa 724/11).

W powyższym zakresie nie wystąpią zmiany w 2023 r.

Zgłoszenie w ZUS

Druk ZUS ZUA dostępny w dziale Składki ZUS w serwisie www.druki.gofin.pl

Dla osoby współpracującej z prowadzącym działalność (także korzystającym z ulgi na start) nie zmieni się w 2023 r. zakres podlegania ubezpieczeniom w ZUS. Nadal z racji współpracy przy prowadzeniu działalności obowiązkowe będą dla niej w 2023 r. ubezpieczenia społeczne, tj. emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne w ZUS. Zgłoszenia współpracownika do tych ubezpieczeń płatnik składek będzie dokonywał, tak jak to czyni obecnie:

• na formularzu ZUS ZUA,
• z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 X X.

Składki za współpracownika

Przedsiębiorca (w tym także korzystający z ulgi na start) opłaca za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej składki na ubezpieczenia społeczne do ZUS w sposób określony dla przedsiębiorcy opłacającego je na ogólnych zasadach. W tym zakresie ustawodawca nie przewidział zasadniczo zmian. Wobec tego w 2023 r. podstawę ich wymiaru będzie stanowiła dla współpracownika zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznego limitu podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych na dany rok kalendarzowy. W 2023 r. kwota prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa wyżej, wyniesie 6.935 zł (Mon. Pol. z 2022 r. poz. 1014). Zatem najniższa podstawa wymiaru składek społecznych dla osoby współpracującej w 2023 r. będzie wynosić miesięcznie 4.161 zł.

W 2023 r. podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osoby współpracującej będzie stanowiła kwota odpowiadająca 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku.

W 2022 r. jej wysokość była inaczej ustalana w I półroczu i inaczej w II półroczu, ponieważ w okresie od:

• 1 stycznia do 30 czerwca 2022 r. - stanowiła ją kwota odpowiadająca 100% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale 2021 r., włącznie z wypłatami z zysku; od takiej podstawy wymiaru przedsiębiorca - jako płatnik składek za osobę współpracującą - miał obowiązek naliczać składkę zdrowotną w wysokości 9%,
• 1 lipca 2022 r. - jest to kwota odpowiadająca 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku (zmiany w tym zakresie wprowadził Polski Ład 2.0.).

Wysokości podstaw wymiaru składek obowiązujące w 2022 r. i ustalone już na 2023 r. przedstawiono w tabeli.

FP i FGŚP

W przypadku gdy współpracujący przy prowadzeniu działalności gospodarczej członek rodziny przedsiębiorcy podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, należy również naliczać i opłacać za niego składki na FP i FS. Z obowiązku ich opłacania przedsiębiorca jest zwolniony wówczas, gdy współpracownik osiągnie wiek 55 lat w przypadku kobiety lub 60 lat w przypadku mężczyzny.

Przedsiębiorca nie opłaca natomiast za taką osobę składki na FGŚP.

Te same zasady będą obowiązywały w 2023 r.

Umowna forma współpracy

• Pomoc w ramach umowy o pracę

Generalnie osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę - dla celów ZUS - jest traktowana jako pracownik. Jeżeli jednak pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Wynika tak z art. 8 ust. 2a powołanej ustawy. Takie też uregulowania będą obowiązywać w 2023 r.

Przyjmuje się w judykaturze i doktrynie, że zawarcie umowy o pracę z członkiem rodziny nie powoduje nieważności takiej umowy. Obowiązuje ona strony z konsekwencjami w zakresie prawa pracy, jednakże dla celów ubezpieczeniowych w ZUS strona takiej umowy, określona jako pracownik, ma status osoby współpracującej niezależnie od podstawy zatrudnienia. Oznacza to, że współpraca pomiędzy np. małżonkami może być realizowana w ramach umowy o pracę. Z tego tytułu nie powstaje jednak obowiązek ubezpieczeń w ZUS przewidziany dla pracowników, jeżeli małżonkowie pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym, a wykonywanie pracy przez małżonka ma charakter współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej.

Istnienie zawartej umowy o pracę między osobą prowadzącą działalność pozarolniczą a członkiem rodziny (tu: współmałżonkiem) tej osoby, wykonującym czynności pracownicze w faktycznych warunkach współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, powoduje objęcie tego członka rodziny ubezpieczeniami w ZUS z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2016 r., sygn. akt I UK 272/15). Wobec tego za każdy miesiąc kalendarzowy taka osoba powinna mieć naliczone składki ZUS na zasadach dotyczących osób współpracujących. Tak jest także wtedy, gdy z tytułu zawartej umowy o pracę w danym miesiącu współpracownik nie uzyska żadnego przychodu.

Należy w tym miejscu przypomnieć o pewnej różnicy. O ile bowiem z tytułu bezumownej współpracy przedsiębiorca nie nalicza za członka rodziny składki na FGŚP, to obowiązek taki jest przewidziany przy zatrudnieniu takiej osoby na podstawie umowy o pracę.

W katalogu osób uznanych za współpracujące z osobą prowadzącą działalność gospodarczą zostało wymienione m.in. dziecko przedsiębiorcy pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym oraz współpracujące przy prowadzeniu tej działalności. Za osobę taką nie uznaje się dziecka, z którym przedsiębiorca (rodzic) zawarł umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. W takim przypadku podlega ono ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w ZUS w sposób przewidziany dla pracowników młodocianych.

• Pomoc małżonka w spółce

Za osobę współpracującą nie można uznać współmałżonka jednego ze wspólników spółki zatrudnionego w niej na podstawie umowy o pracę. W tym zakresie ustawodawca nie przewiduje zmian w 2023 r. Wobec tego w przyszłym roku nadal taką osobę zgłasza się do ubezpieczeń w ZUS jako pracownika.

Jak wielokrotnie już wspominaliśmy na łamach GP, małżonek jednego ze wspólników spółki, który zawarł umowę o pracę z tą spółką, na gruncie przepisów ustawy systemowej nie jest traktowany jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności. Posiada on bowiem status pracownika.

Pozostawanie z jednym ze wspólników spółki w związku małżeńskim i prowadzenie z nim wspólnego gospodarstwa domowego pozostaje bez znaczenia dla ustalenia tytułu do ubezpieczeń w ZUS takiej osoby. W tym przypadku istotne jest to, że ma ona zawartą umowę o pracę ze spółką, a nie z konkretną osobą prowadzącą pozarolniczą działalność.

Zasada ta dotyczy także wsparcia udzielanego jednoosobowemu wspólnikowi spółki z o.o. przy prowadzeniu spraw spółki przez bliską mu osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Również takiej pomocy nie uznaje się - dla celów ubezpieczeń w ZUS - za współpracę z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2019 r., sygn. akt II UK 74/18).

• Praca na zleceniu

Jeżeli małżonek osoby prowadzącej pozarolniczą działalność pozostaje z nią we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, to podlega ubezpieczeniom w ZUS jako osoba współpracująca. To samo dotyczy współmałżonka zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, który spełnia wymienione kryteria. Również uważa się go za osobę współpracującą z przedsiębiorcą.

Powyższe nie ma jednak zastosowania, kiedy pomiędzy przedsiębiorcą i jego współmałżonkiem zostanie zawarta umowa zlecenia. W takim przypadku współmałżonek przedsiębiorcy z tytułu wykonywanej umowy zlecenia podlega obowiązkowym ubezpieczeniom w ZUS jako zleceniobiorca. Nie jest tutaj istotne prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego przez te osoby. Te same reguły będą obowiązywać w 2023 r.

• Nieodpłatne zlecenie z rodziną

Co do zasady, wykonawcy umowy zlecenia (zleceniobiorcy) należy się wynagrodzenie. Strony (zleceniobiorca i zleceniodawca) mogą jednak ustalić, że dana czynność prawna lub usługa będzie wykonywana nieodpłatnie, na co pozwala art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 ze zm.).

Gdy zleceniobiorca wykonuje nieodpłatnie umowę zlecenia, czyli z zawartej umowy jednoznacznie wynika jej nieodpłatny charakter, wtedy nie powoduje ona obowiązku ubezpieczeń. ZUS stoi jednak na stanowisku, że w przypadku zawarcia przez przedsiębiorcę z małżonkiem nieodpłatnej umowy zlecenia obowiązek ubezpieczeń społecznych powstanie w związku z wykonywaniem przez małżonka współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Taka też zasada będzie obowiązywać w 2023 r.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.)

Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2561)

autor: Aneta Dąbrowska
Gazeta Podatkowa nr 102 (1977) z dnia 2022-12-22

Składki na FP, FS i FGŚP za pracowników oraz zleceniobiorców. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

ZUSWynagrodzenia