Składniki stanowiące w firmie środki trwałe są w świadomości wielu osób wyłączną własnością tego podmiotu. Nie jest to jednak prawdą. Do środków trwałych może bowiem zostać zaliczony także taki składnik, którego przedsiębiorca jest współwłaścicielem. Rozliczanie w kosztach podatkowych odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej takiego składnika zależy od kilku czynników.

Na zasadach ogólnych...

Jako środki trwałe klasyfikuje się nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania składniki stanowiące własność lub współwłasność podatnika (art. 22a ust. 1 ustawy o pdof - Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 ze zm. i art. 16a ust. 1 ustawy o pdop - Dz. U. z 2021 r. poz. 1800 ze zm.). Przewidywany okres ich używania musi być dłuższy niż rok i podatnik powinien je wykorzystywać na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddać do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu operacyjnego.

Tryb wyznaczania wartości początkowej środka trwałego, którego podatnik jest współwłaścicielem, ustawodawca określił w art. 22g ust. 11 ustawy o pdof i z art. 16g ust. 8 ustawy o pdop. Z przepisów tych wynika, że wartość początkową składnika stanowiącego współwłasność generalnie ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika. W konsekwencji zasadniczo przedsiębiorca nie ma możliwości dokonywania amortyzacji od całej jego wartości początkowej. W tej kwestii ustawodawca przewidział jednak wyjątek w odniesieniu do współwłasności małżeńskiej.

...i w ramach współwłasności małżeńskiej

Omówione wcześniej reguły amortyzacji środków trwałych będących przedmiotem współwłasności nie dotyczą składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują je w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. Stąd, gdy tacy małżonkowie prowadzą odrębne firmy i używają w nich składnika wspólnego majątku, każdy z nich powinien dla celów amortyzacyjnych określić jego wartość początkową na zasadach ogólnych w wysokości odpowiadającej wykorzystywanej przez siebie części. Natomiast, gdy w małżeństwie, w którym panuje ustrój wspólności ustawowej, wyłącznie jeden z małżonków wykorzystuje na potrzeby własnej działalności gospodarczej składnik, który należy do wspólnego majątku małżeńskiego, to podstawą amortyzacji tego składnika może być jego cała wartość początkowa w kwocie odpowiadającej m.in. cenie nabycia lub kosztowi wytworzenia, na co wskazuje przywoływany już art. 22g ust. 11 ustawy o pdof. Zastosowanie tej metody określania wartości początkowej możliwe jest jednak wyłącznie, gdy taki składnik w całości używany jest na potrzeby firmowe.

Nie zawsze jednak między małżonkami, którzy nabywają na własność dany składnik majątku, istnieje wspólność majątkowa. Gdy w małżeństwie panuje ustrój rozdzielności majątkowej, to nawet wówczas, gdy taki wspólny składnik jest wykorzystywany wyłącznie w działalności gospodarczej jednego z nich, podstawą dokonywania od niego odpisów amortyzacyjnych będzie wartość początkowa ustalona proporcjonalnie do jego udziału we współwłasności.

W praktyce zdarza się, że małżonek-przedsiębiorca na potrzeby swojej firmy wykorzystuje nie cały, ale tylko część wspólnego budynku czy lokalu obojga. W takim przypadku jest zobowiązany dokonywać odpisów amortyzacyjnych zgodnie z art. 22f ust. 4 ustawy o pdof, czyli w wysokości ustalonej od wartości początkowej nieruchomości, budynku lub lokalu, odpowiadającej stosunkowi powierzchni użytkowej wykorzystywanej do prowadzenia działalności gospodarczej do ogólnej powierzchni użytkowej tego składnika.

Amortyzacja wspólnej osobówki

W przypadku jednoosobowych firm, których działalność jest niewielka, ale wymagająca pewnej mobilności, niektórzy przedsiębiorcy (pominięto tu przedsiębiorców będących małżonkami) decydują się na zakup wspólnego samochodu osobowego. Jeżeli łączna wartość takiego samochodu nieelektrycznego jest wyższa od ustawowo określonego limitu 150.000 zł, może się okazać, że u każdego ze współwłaścicieli wartość początkowa samochodu przypadająca na jego działalność kwoty tego limitu nie przekroczy. To jednak nie oznacza, że odpisy amortyzacyjne dokonane od tak ustalonej wartości początkowej tego samochodu podlegają rozliczeniu w kosztach firmowych każdego z nich w pełnej poniesionej wysokości. Limit dla amortyzacji osobówki, ujmowanej w kosztach firmowych, w wysokości 150.000 zł ma bowiem zastosowanie w odniesieniu do wartości pojazdu, a nie do części tej wartości przypadającej na przedsiębiorcę zgodnie z jego udziałem we własności.

W efekcie, gdy samochód osobowy uznany za środek trwały ma więcej niż jednego właściciela i jednocześnie jego wartość przekracza 150.000 zł, to żaden z nich nie ma prawa obciążać firmowych kosztów podatkowych odpisami amortyzacyjnymi w części ustalonej od wartości samochodu przewyższającej ten limit, z jednoczesnym uwzględnieniem wysokości swojego udziału we współwłasności samochodu (przykład 1).

Gdy dochodzi do zniesienia współwłasności

Może się zdarzyć, że jeden ze współwłaścicieli w trakcie użytkowania środka trwałego wykupuje go na wyłączność od pozostałych współwłaścicieli. Wówczas współwłasność ulega zniesieniu i ten, kto dysponuje całością udziałów, staje się jego wyłącznym właścicielem. Co prawda uregulowania ustaw o pdof i o pdop nie odnoszą się wprost do takich przypadków, jednak jeżeli taka sytuacja ma miejsce, uzasadnione jest zwiększenie wartości początkowej środka trwałego o wydatki na nabycie udziału w jego własności. Gdy na wyłączność nabywany jest on w drodze kupna, to ustalenie wartości początkowej powinno nastąpić według ceny nabycia (przykład 2).

autor: Agata Cieśla
Gazeta Podatkowa nr 40 (1915) z dnia 2022-05-19

Korekty błędów w księgach i sprawozdaniu finansowym. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

AmortyzacjaNieruchomościKoszty