Niedozwolone kryteria przyznawania świadczeń z ZFŚS
Gazeta PodatkowaWielu pracodawców prowadzi działalność socjalną w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Z uwagi na cel Funduszu, jakim jest wsparcie socjalne pracowników i innych osób uprawnionych, jedynym kryterium przyznawania ulgowych świadczeń z jego środków jest tzw. kryterium socjalne. Wprowadzanie innych, pozasocjalnych warunków przyznawania pomocy z ZFŚS może zostać zakwestionowane jako niezgodne z ustawą.
Pomoc socjalna w oparciu o kryterium
Środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych przeznaczone są na finansowanie działalności socjalnej, przez którą należy rozumieć m.in. różne formy wypoczynku, działalność kulturalno-oświatową, sportowo-rekreacyjną czy udzielanie pomocy materialnej (rzeczowej lub finansowej). Osobami uprawnionymi do korzystania ze środków Funduszu są pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści - byli pracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie ZFŚS prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu (art. 2 pkt 5 ustawy o ZFŚS).
Pracodawca przy przyznawaniu pracownikom świadczeń finansowanych z Funduszu powinien mieć na uwadze art. 8 ust. 1 ustawy o ZFŚS, z którego wynika, że przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu. W praktyce oznacza to, iż nie można przyznać wszystkim pracownikom świadczeń w tej samej wysokości. Należy w tym miejscu nadmienić, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2008 r. (sygn. akt II PK 74/08) obowiązek stosowania tzw. kryterium socjalnego nie odnosi się do całości działalności socjalnej zakładu pracy, a jedynie do przyznawania ulgowych usług i świadczeń. Przywołany wyrok dotyczył jednak finansowania ze środków Funduszu imprez integracyjnych, a więc wąskiego zakresu działalności ZFŚS. Cała reszta tej działalności, polegająca na przyznawaniu ulgowych świadczeń i usług, powinna być realizowana z uwzględnieniem kryterium socjalnego.
Niedozwolone zapisy w regulaminie
Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu oraz zasady przeznaczania środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ZFŚS. Swoboda pracodawcy w zakresie ustalania zapisów tego regulaminu jest jednak ograniczona. Pracodawca nie może modyfikować regulacji ustawowych na niekorzyść osób uprawnionych czy też pomijać kryterium socjalnego przy określaniu warunków przyznania ulgowych świadczeń (patrz ramka).
Ograniczenia w dostępie do świadczeń z Funduszu mogą wynikać jedynie z sytuacji socjalno-bytowej pracownika (tj. z kryterium socjalnego) oraz konkretnych zapisów regulaminu ZFŚS, które nie mogą być sprzeczne z regulacjami ustawowymi. Przykładowo, niezgodne z przepisami będzie przyznawanie świadczenia z Funduszu pracownikom o określonym (np. co najmniej 2-letnim) stażu zakładowym lub wyłącznie pracownikom pełnoetatowym. Podobnie nieprawidłowe będzie ograniczenie wysokości świadczenia w zależności od wymiaru etatu, tj. ustalenie go w sposób proporcjonalny. Naruszającym ustawę o ZFŚS może być zapis, zgodnie z którym do dopłat z Funduszu w pierwszej kolejności mają prawo pracownicy, a dopiero później emeryci i renciści - byli pracownicy zakładu. Wątpliwości może również wzbudzić ustalenie w regulaminie, że dopłaty z ZFŚS w pierwszej kolejności przyznawane są pracownikom posiadającym rodziny wielodzietne i osobom samotnie wychowującym dzieci. Takie okoliczności nie przesądzają bowiem automatycznie o niskim statusie materialnym rodziny.
Całkowicie wykluczone jest ograniczenie kręgu uprawnionych do świadczeń z Funduszu poprzez usunięcie z niego np. wspomnianych już emerytów czy rencistów.
Więcej swobody poza Funduszem
Pracodawcy nietworzący Funduszu mogą przyznać pracownikom świadczenia socjalne, finansując je ze środków obrotowych i stosując dowolne kryteria jej udzielania. W takiej sytuacji nie wiążą ich przepisy ustawy o ZFŚS (z zastrzeżeniem wypłaty świadczenia urlopowego, o którym mowa w art. 3 ust. 4 i 5 ustawy o ZFŚS). Warunki przyznawania pomocy socjalnej ze środków obrotowych mogą być określone w zakładowych przepisach płacowych, a w razie ich braku - w umowie o pracę. Można też je ustalić w zarządzeniu wewnętrznym lub każdorazowo przyznawać pomoc socjalną na zasadzie uznaniowości.
"(...) Zgodnie z treścią wskazanego art. 8 ust. 1 ustawy o ZFŚS, przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Podkreślenia wymaga, że ustawa nie nakazuje pracodawcy formułowania określonych kryteriów, nie formułuje też procedury dysponowania środkami funduszu, pozostawiając te kwestie dobrowolnej decyzji pracodawcy. Stawia jedynie wymóg uzależniania świadczeń z funduszu od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej oraz wymóg określenia zasad i warunków korzystania ze środków funduszu. Ustawa o ZFŚS wyklucza tworzenie zasad podziału funduszu w sprzeczności z art. 8 ust. 1 - jest to przepis bezwzględnie obowiązujący. (...)". Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 18 maja 2017 r., sygn. akt III AUa 565/16
"(...) Swoboda regulacji w regulaminie zasad przyznawania indywidualnych świadczeń jest ograniczona ustanowioną przez ustawodawcę w art. 8 ust. 1 ogólną zasadą, że przyznawanie tych świadczeń ma być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Tym samym regulamin powinien respektować i doprecyzować, jako lex specialis, zawartą w art. 8 ust. 1 ww. ustawy zasadę podziału świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych na rzecz pracowników, w oparciu o analizę ich sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej". Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 marca 2017 r., sygn. akt III AUa 874/16 |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1070 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 30 (1801) z dnia 2021-04-15
Zakończenie stosunku pracy - wybrane aspekty. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl