W okresie prowadzenia działalności nierejestrowanej nie trzeba składać zgłoszeń do ZUS oraz informować organów ubezpieczeniowych o działalności zarobkowej. Nie jest ona bowiem podstawą do ubezpieczenia społecznego ani zdrowotnego.

Nie ma możliwości dobrowolnego potraktowania jako podstawy ubezpieczeniowej – działalności nierejestrowanej i opłacania składek ZUS, podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zdrowotnemu z tego tytułu. Oczywiście w okresie takiej działalności możliwe jest tzw. dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne. Działalność nierejestrowana nie jest podstawą do ubezpieczenia społecznego ani zdrowotnego.

Po:

• przekroczeniu limitu przychodów i zgłoszeniu działalności,
• samodzielnym zgłoszeniu działalności,
• odwieszeniu działalności po okresie zawieszenia trwającym ponad 60 miesięcy,
• ponownej rejestracji działalności gospodarczej po okresie 60 miesięcy

- dopuszczalne jest korzystanie ze zwolnienia ze składek ZUS przez 6 miesięcy. Po tym okresie dopiero – możliwe jest opłacanie tzw. niższych składek ZUS - od podstawy wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia.

Uwaga - składka ZUS za cały oraz część miesiąca - po przekroczeniu limitu przychodu

Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest niepodzielna, natomiast składka emerytalna i rentowa – pozostają podzielne. W efekcie po przekroczeniu w trakcie miesiąca limitu przychodów tę pierwszą należy opłacić za cały miesiąc – w jednej kwocie. Składki ZUS natomiast od podstawy ustalonej proporcjonalnie do liczby dni. Należy pamiętać, że składki z działalności ustala się przy przekroczeniu limitu przychodów – począwszy od dnia złożenia wniosku o rozpoczęcie działalności, nie później niż od 7 dnia od dnia przekroczenia limitu. W efekcie złożenie wniosku w 7 dniu licząc od przekroczenia – będzie najkorzystniejszym dla nowego przedsiębiorcy (składki ZUS będą najniższe). Za wcześniejsze dni przedsiębiorca nie jest jeszcze traktowany jako prowadzący działalność gospodarczą, a zatem składek płacić nie musi.

Istotne jest, by przedsiębiorca samodzielnie nie zapomniał zmieniać zgłoszeń rejestracyjnych w ZUS (CEIDG):

• po pierwsze – w chwili, gdy rozpoczyna działalność – złożyć zgłoszenia rejestracyjne w ZUS,
• po drugie – w chwili gdy kończy się 6 miesięczny okres niepodlegania składkom ZUS - złożyć zgłoszenie rejestracyjne - zadeklarować podstawę opłacania składek oraz wyrejestrować się z podstawy opłacania dotychczasowych składek zdrowotnych,
• po trzecie – po okresie kolejnych 24 miesięcy - gdy kończy się 24 miesięczny okres podlegania pod niski ZUS - złożyć zgłoszenie aktualizacyjne i zadeklarować wyższą podstawę opłacania składek,
• po czwarte wreszcie – w przypadku gdyby przedsiębiorca wcześniej rezygnował z niższych składek (przed upływem okresu 6 miesięcy lub 24 miesięcy) – musi złożyć zgłoszenie aktualizacyjne.

Uwaga na łączenie tytułów ubezpieczenia

Bardzo częstym jest sytuacja, w której początek działalności gospodarczej łączy się z pracą na etacie. W takiej sytuacji składki ZUS nie występują nie tylko przez pierwsze 6 miesięcy prowadzenia firmy, ale również w kolejnym okresie pod warunkiem, że podstawa składek etatowych nie jest niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jeśli działalność łączy się z umową zlecenie, dzieło i umowami podobnymi wówczas podstawa składek z tych tytułów nie może być niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność (jeśli jest niższa – to dodatkowo z działalności gospodarczej po 6 miesiącu jej prowadzenia trzeba płacić składki).

Działalność 1-6 miesiąc:

Pierwsze 6 miesięcy prowadzenia działalności – po jej zgłoszeniu do CEiDG (a w tym do Urzędu Skarbowego dla celów PIT/CIT i do ZUS) – nie podlega składkom na ubezpieczenie społeczne, nie jest uznawana za działalność gospodarczą w rozumieniu tych przepisów, ale stanowi tytuł do ubezpieczeń zdrowotnych (zgoszenie poprzez część CEiDG lub druk ZUS ZZA).

Uwaga rozpoczęcie działalności w trakcie miesiąca a obliczanie 6 miesięcy zwolnienia z ZUS

Ulga w opłacaniu składek ZUS trwa maksymalnie 6 pełnych miesięcy kalendarzowych. W efekcie gdy zgłoszenie di ubezpieczeń z powodu przekroczenia limitu przychodów lub z innej przyczyny nastąpi w trakcie miesiąca okres 6 miesięcy liczy się od pierwszego dnia następnego miesiąca. Składki zdrowotne płaci się już za miesiąc rozpoczęcia działalności, nawet jeśli nastąpiło to w trakcie miesiąca.

Zgodnie z powyższą zasadą - przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej.

Jeżeli podatnik:

• prowadził działalność, w tym w formie spółki cywilnej lub spółki osobowej – w okresie 60 miesięcy poprzedzających dzień rozpoczęcia działalności lub
• wykonuje ją na rzecz byłego pracodawcy na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej

- ma obowiązek opłacać składki w standardowej wysokości. Nie ma prawa ani do składek zerowych przez 6 miesięcy, ani do tzw. małego ZUS-u.

Składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca się od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku.

Na ZUS ZZA jako tytuł ubezpieczenia zdrowotnego podaje się kod ubezpieczenia oraz datę. W druku ZUS ZZA wskazuje się dla celów ubezpieczenia zdrowotnego kod 05 40 (obecnie jest to kod dla prowadzących działalność gospodarczą w zakresie wolnego zawodu). Ubezpieczenie jest obowiązkowe stąd datę wpisuje się w pole ”dane o obowiązkowym ubezpieczeniu zdrowotnym”.

Uwaga – ubezpieczenie chorobowe

Składkę na ubezpieczenie chorobowe opłacają wyłącznie tacy podatnicy, którzy podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. Oznacza to, że w okresie prowadzenia działalności nierejestrowanej nie ma możliwości opłacać nawet dobrowolnie składki chorobowej a następnie ubiegać się o zasiłek chorobowy.

Natomiast w okresie pierwszych 6 miesięcy prowadzenia firmy przedsiębiorcy nie mają obowiązku podlegać obowiązkowym składkom społecznym i nie traktuje się ich w zakresie ubezpieczeń społecznych jako prowadzących działalność gospodarczą. W efekcie do chwili, w której nie zaczną opłacać składek społecznych nie mają możliwości opłacać składek chorobowych – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Uwaga na składkę zdrowotną za pierwsze 6 miesięcy

Nowe przepisy bardzo nieprecyzyjnie wskazują na obowiązek opłacania składki zdrowotnej za pierwsze 6 miesięcy działalności. Zgodnie z ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają m.in. osoby prowadzące działalność pozarolniczą lub osoby z nimi współpracujące, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej. W rozumieniu tej ustawy (regulującej wyłącznie składki zdrowotne) – art. 5 pkt 21 - za osobę prowadzącą działalność gospodarczą – uważa się osobę, o której mowa w art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W tej ustawie natomiast za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się osoby, o której mowa w art. 18 ustawy z dnia 6 marca2018 r. – Prawo przedsiębiorców. Powyższy wyjątek oznacza, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność nie uważa się dla celów ubezpieczeń społecznych osoby fizycznej, o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców. A zatem działalność gospodarcza w ustawie o ubezpieczeniu zdrowotnym to osoba prowadząca firmę w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym, z wyjątkiem osoby fizycznej prowadzącej ją przez pierwsze 6 miesięcy. W art. 18 ust. 1 mowa jest jednak o tym, że przedsiębiorca nie podlega przez 6 miesięcy wyłącznie opłacaniu składek społecznych. W efekcie uznaje się, że ubezpieczenie zdrowotne przez pierwsze 6 miesięcy prowadzenia firmy należy płacić, niemniej wniosek ten nie wynika literalnie z przepisów prawa.

Składek nie musi opłacać przedsiębiorca, ale opłacają je osoby współpracujące z przedsiębiorcą w okresie pierwszych 6 miesięcy prowadzenia firmy. Do takich osób zalicza się małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodzice, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z prowadzącym firmę we wspólnym gospodarstwie domowym.

Przedsiębiorca będący osobą fizyczną może zrezygnować z uprawnienia do nieopłacania składek na ubezpieczenie społeczne. W takim przypadku okres 24 miesięcy kalendarzowych liczy się od dnia objęcia ubezpieczeniami więc od tego dnia może płacić tzw. niski ZUS (albo zgłosić się do pełnego, wyższego ZUS poprzez opłacenia składek od wyższej podstawy). Objęcie ubezpieczeniami następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Ta sama zasada dotyczyć będzie wówczas osoby współpracującej, również ją należy zgłosić do ubezpieczeń.

Okres 6 miesięcy nie może być dzielony, tzn. jeżeli w tym okresie nastąpi zawieszenie działalności lub przedsiębiorca zlikwiduje działalność a następnie będzie chciał ją ponownie kontynuować, to nie może odjąć od prowadzenia firmy – okresu, w którym działalność nie była prowadzona.

Uwaga na zasiłek dla bezrobotnych oraz emeryturę

Okres 6 miesięcy nie jest ani okresem składkowym dla celów emerytalnych, ani też nie daje uprawnienia do uzyskania zasiłku dla bezrobotnych. Prawo do zasiłku obejmuje osoby, które w okresie 18 miesięcy bezpośrednio poprzedzających dzień zarejestrowania dla celu zasiłku, łącznie przez okres co najmniej 365 dni opłacał składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy stanowiła kwota co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wysokość składek jest więc zbyt niska. Ta sama sytuacja co do zasiłku występuje w okresie kolejnych 24 miesięcy prowadzenia przedsiębiorstwa o ile tylko składkę opłaca się od podstawy wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia (tzw. mały ZUS).

Działalność 7-30 miesiąc:

Niski ZUS płaci się przez pierwsze 24 miesiące prowadzenia działalności i liczy się go od dnia objęcia ubezpieczeniami.

Okres 24 miesięcy nie może być dzielony, tzn. jeżeli w tym okresie nastąpi zawieszenie działalności lub przedsiębiorca zlikwiduje działalność a następnie będzie chciał ją ponownie kontynuować, to nie może odjąć od prowadzenia firmy – okresu, w którym działalność nie była prowadzona.

W tym okresie możliwe jest opłacanie składek społecznych - należy to zgłosić na druku ZUS ZUA podając jako nowy (zaktualizowany kod ubezpieczenia) – 05 70 (prowadzenie działalności bez dodatkowego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy) lub 05 72 (z dodatkowym tytułem do renty). Jeżeli wcześniej podatnik korzystał z okresu 6 miesięcy opłacania wyłącznie składki zdrowotnej, to przedsiębiorca składa dwa druki – ZUS ZWUA (wyrejestrowanie z ubezpieczenia zdrowotnego) i ZUS ZUA (zarejestrowanie na nowej podstawie). W ZUS ZUA zaznaczyć jednak należy kwadrat nr 1 – zgłoszenie do ubezpieczeń a nie kwadrat nr 2 – „zgłoszenie zmiany danych osoby ubezpieczonej”.

Działalność 31 miesiąc i później

Poczynając od 31 miesiąca prowadzenia działalności przedsiębiorca ma obowiązek dokonać aktualizacji zgłoszeń ZUS ZUA (kwadrat nr 2 – „zgłoszenie zmiany danych osoby ubezpieczonej) oraz złożyć ZUS DRA i ZUS RCA wskazując w nich co najmniej minimalne wysokości podstaw obowiązujące przedsiębiorców.

Zgłoszenia aktualizacyjnego do ZUS dokonać należy podając jako kod ubezpieczenia 05 10 (ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności bez dodatkowej podstawy ze względu na rentę z tytułu niezdolności do pracy) lub 05 12 (działalność dodatkowo z prawem do takiej renty).