Zwiększenie efektywności oraz przyspieszenie postępowań prowadzonych przed sądami administracyjnymi to główny cel zmian procedury sądowoadministracyjnej, które weszły w życie 5 listopada 2025 r. Nowelizacja po części jest związana z pracami prowadzonymi w zakresie działań deregulacyjnych w odniesieniu do wymiaru sprawiedliwości, a ponadto dostosowuje normy proceduralne do orzeczenia TSUE. Nowe przepisy niewątpliwie docenią uczestnicy postępowań, ponieważ ograniczają one zbędne formalności.
Mniej dokumentów
Osoby prawne oraz jednostki organizacyjne mające zdolność sądową dokonują czynności w postępowaniu przez organy albo osoby uprawnione do działania w ich imieniu. Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników.
Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a ponadto inny skarżący lub uczestnik postępowania, jak również małżonek, rodzeństwo, wstępni lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, a także inne osoby, jeżeli przewidują to przepisy szczególne. Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nieposiadającego osobowości prawnej, może być ponadto pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Dotyczy to również państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej.
Dotychczas przedstawiciele ustawowi lub organy albo osoby prawne, czy jednostki organizacyjne mające zdolność sądową, miały bez wyjątku obowiązek wykazania swojego umocowania dokumentem przy pierwszej czynności w postępowaniu. Podobnie pełnomocnik obowiązany był przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. W przypadku gdy pismo do sądu jest wnoszone przez pełnomocnika, który w danej sprawie nie złożył jeszcze pełnomocnictwa lub jego wierzytelnego odpisu, do pisma konieczne było dołączenie tych dokumentów.
Przywołane obowiązki wykazania umocowania do działania w imieniu strony nie zostały zniesione, niemniej na mocy ustawy o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2025 r. poz. 1427), w każdym z wymienionych przypadków złożenie dokumentu wykazującego umocowanie lub jego uwierzytelnionego odpisu nie jest wymagane, jeżeli stwierdzenie przez sąd umocowania jest możliwe na podstawie wykazu lub innego rejestru, do którego sąd ma dostęp drogą elektroniczną. Dzięki temu rozwiązaniu w procesie została nieco ograniczona zbędna biurokracja, w sytuacji, gdy umocowanie strony wynika z treści dostępnego publicznie rejestru, do którego wgląd ma każdy, w tym sądy i organy administracyjne.
Przyjaciel sądu
Na mocy nowelizacji do procedury sądowoadministracyjnej doszło do implementacji instytucji opinii przyjaciela sądu. Zgodnie z nowo wprowadzonym § 3a do art. 106 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.), sąd może z urzędu zwrócić się do organizacji społecznej lub organu administracji publicznej o przedstawienie sądowi istotnego dla sprawy poglądu, jeżeli uzna to za przydatne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje to nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie.
Przed wejściem w życie przywołanej regulacji organizacja społeczna mogła przedstawić swoje stanowisko w sprawie innych osób, jeżeli była uczestnikiem tej sprawy. Możliwość uczestnictwa organizacji w postępowaniu była natomiast zależna od tego, czy sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności. Obecnie sąd ma możliwość uzyskania istotnego dla sprawy poglądu w każdej sprawie o charakterze precedensowym i skomplikowanym, której rozstrzygnięcie może rzutować na sytuację prawną szerszej grupy osób lub jest istotne dla debaty publicznej.
(Roz)łączne rozstrzyganie
Stosownie do art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE. C 2010 Nr 83, str. 389), każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela. Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków w zakresie, w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
TSUE wyrokiem wydanym w dniu 12 grudnia 2024 r., w sprawie C-118/23, orzekł, że przywołany przepis należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu krajowego przepisu proceduralnego nakładającego na sąd właściwy do rozpoznania skarg na decyzję krajowego organu obowiązek połączenia wszystkich wniesionych do niego skarg na tę decyzję, jeżeli stosowanie tego przepisu jest sprzeczne z prawem do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.
Przed nowelizacją sąd na mocy art. 111 § 1 P.p.s.a. miał obowiązek połączenia kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli mogły być objęte jedną skargą. Celem dostosowania stanu prawnego do orzecznictwa TSUE, zmieniono brzmienie przywołanego przepisu i warunkiem połączenia tego typu spraw jest, aby nie spowodowało to nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie.
Zwrot wpisu
Stosownie do poprzedniego brzmienia art. 232 § 1 P.p.s.a., sąd z urzędu zwracał stronie cały uiszczony wpis od pisma odrzuconego lub cofniętego do dnia rozpoczęcia rozprawy, a także zażalenia na postanowienie w przedmiocie ukarania grzywną, jeżeli zażalenie zostało uwzględnione.
Na mocy nowelizacji sąd zwraca stronie cały wpis uiszczony przez nią od zażalenia, jeżeli zostało uwzględnione, niezależnie od tego, czego dotyczy zaskarżone postanowienie. Ustawodawca uznał bowiem, że obywatel nie powinien być obciążony dodatkowymi kosztami spowodowanymi wydaniem przez sąd wadliwego postanowienia.
W świetle przepisów przejściowych zawartych w nowelizacji do postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie stosuje się przepisy dotychczasowe. Niemniej wpisy od uwzględnionych zażaleń będą zwracane w każdym postępowaniu, o ile rozstrzygnięcie w tym przedmiocie zapadło po wejściu w życie nowych przepisów.
Gazeta Podatkowa nr 96 (2284) z dnia 2025-12-01
Jak sprawdzić kontrahenta w kwestii jego reprezentacji i stanu finansów? Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl