W dniu wczorajszym Sąd Najwyższy Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w powiększonym 7-osobowym składzie wydał uchwałę, na którą przedsiębiorcy czekali od dawna. Jej zapisy są sprzeczne z przepisami prawa i mogą spowodować, że ZUS będzie żądał teraz od przedsiębiorców zwrotu wypłaconych świadczeń. Jakie będą tego konsekwencje tłumaczy ekspert.
Uchwała Sądu Najwyższego wpłynie na sytuacje przedsiębiorców
Wydana uchwała dotyczyła Pani Agnieszki, która zaskarżyła do sądu decyzję ZUS o. Legnica, który zakwestionował podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zadeklarowane w maksymalnej wysokości. ZUS twierdził, że działalność była pozorna a poza tym powyższe związane było z ciążą ubezpieczonej, która w niedługim czasie złożyła stosowne wnioski związane z macierzyństwem. Sądy obu instancji oddaliły odwołanie ubezpieczonej twierdząc, że ZUS był uprawniony do korekty wymiaru składek.
W tym miejscu przypomnieć należy uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. o sygn. akt II UZ 1/10, która stanowi, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Co więcej, takich ograniczeń nie ustanawiają nawet przepisy ustawy systemowej.
Sąd Najważniejszy zdecydował w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne
Zagadnienie prawne w sprawie Pani Agnieszki brzmiało: „Czy organ rentowy w przypadku podjęcia działalności gospodarczej przez ubezpieczonego, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek na te ubezpieczania w sytuacji, gdy w początkowym okresie prowadzenia tej działalności ubezpieczony deklaruje podstawę wymiaru składki, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach, zaś w kolejnych miesiącach realizuje się ryzyko socjalne, którego wystąpienie było pewne w momencie rozpoczęcia działalności gospodarczej?”.
Pomimo jasnych i klarownych przepisów w tym zakresie, jak i braku jakichkolwiek ograniczeń bądź warunków ustawowych do deklarowania podstaw wymiaru składek, Sąd Najwyższy w dniu wczorajszym tj. w uchwale o sygn. akt III UZP 3/23 stwierdził, że ZUS może kwestionować podstawę wymiaru, jeżeli została zadeklarowana na początku działalności, a spełnienie się ryzyka ubezpieczeniowego było pewne.
Uchwała SN a sytuacja przedsiębiorców
Co to oznacza? Wyjaśnia dla PIT.pl, radczyni prawny Joanna Kawecka, specjalizująca się w sprawach przeciwko ZUS:
„To, że dochodzi ponownie do kuriozum, gdzie zapisy ustawy są sprzeczne ze stanowiskiem Sądu Najwyższego. Brak jest bowiem w ustawie zapisu, który w sposób jasny oraz klarowny wskazuje w jakich okolicznościach, oraz przy spełnieniu jakich przesłanek, można deklarować np.: wyższą niż minimalna podstawa wymiaru składek. A jeśli tak sprecyzowanych przepisów brakuje, trudno uznać, aby np. przedsiębiorczyni, która zakłada działalność gospodarczą w ciąży i deklaruje wysoką podstawę wymiaru składek łamała prawo. Z drugiej strony ciężko spodziewać się, że ustawa będzie zawierała zapisy, które np. zabraniają kobietom w ciąży deklarować wysoką podstawę co stanowić będzie przecież o niewątpliwej dyskryminacji tej grupy społecznej ze względu na płeć. Tego typu działania są zresztą sprzeczne również z zasadami współżycia społecznego, które wprost sprzeciwiają się społecznemu odrzuceniu czy jakiejkolwiek formie wykluczenia zawodowego kobiet w ciąży.
Jeśli ustawodawca chciałby wprowadzić ograniczenia w deklarowaniu wysokiej podstawy może warto zastanowić się nad uregulowaniem przepisów w tym zakresie. Przykładowo poprzez uzależnienie wysokości zadeklarowanej podstawy wymiaru składek od stażu prowadzenia działalności gospodarczej bądź uzależnienia od spełnienia jakiegokolwiek innego warunku, który będzie jasny, klarowny oraz zrozumiały dla przedsiębiorców. Nie mówię tu tylko o kobietach w ciąży, ale również i mężczyznach, którzy np. posiadają schorzenia, w związku z którymi przysługuje im zasiłek chorobowy, a które mogą wypełnić dość nieprecyzyjny zwrot „pewnego ryzyka socjalnego”.
Wysokość podstawy składek a wyroki sądów
Co więcej, jak podkreśla prawniczka: „sądy wypowiadały się już wielokrotnie, że zadeklarowanie podstawy wymiaru składek należy wyłącznie do gestii przedsiębiorcy i nie jest uzależnione ani od przychodu, ani od dochodu. Natomiast jak powyższa uchwała wpłynie na rzeczywistość, tego zapewne dopiero dowiemy się. Warto również poczekać na uzasadnienie stanowiska Sądu Najwyższego oraz uzasadnienia zgłoszonych zdań odrębnych”.