Od 2013 r. nie funkcjonuje już pojęcie samozatrudnienia. Nawet potocznie, częściej mówi się o „prowadzeniu firmy”, „prowadzeniu przedsiębiorstwa” niż o „samozatrudnieniu”. Nie zmienia to jednak faktu, że pojęcie samozatrudnienia oraz prowadzenia indywidualnej działalności gospodarczej są ze sobą zbieżne.

Samozatrudnionym jest przede wszystkim osoba, która podjęła decyzję, by zamiast pracować na etacie i działać na rynku w cudzym imieniu, na cudzy rachunek i cudze ryzyko gospodarcze, podejmować działania we własnym imieniu, na własny rachunek i na własne ryzyko.

Podstawowym atrybutem samozatrudnionego jest działanie w ramach własnego rachunku gospodarczego. Powoduje to z jednej strony możliwość zwielokrotnienia zysków, z drugiej – wystąpienie ryzyka upadłości, straty i niewypłacalności.

Działanie jako samozatrudniony nie oznacza wyłącznie występowania we własnym imieniu. Można bowiem pozostawać samozatrudnionym i działać w imieniu cudzym, jako prokurent, pełnomocnik. Taką formę działań przyjmują przede wszystkim zawody prawnicze zaufania publicznego wykonywane samodzielnie, na podstawie zlecenia klienta. Działanie w cudzym imieniu nie wyłącza jednak obowiązku działania na własny rachunek – pełnomocnik podejmujący się takich działań ponosi odpowiedzialność za podejmowane czynności i odpowiada za szkody wyrządzone swojemu mocodawcy.

Samozatrudniony może działać samodzielnie, może jednak również zatrudniać inne osoby – wówczas oprócz zatrudnienia siebie samego – podejmuje również działania z pomocą osób trzecich. Zatrudnienie może przyjąć różne formy – może to być umowa o pracę, może zatrudniać osoby prywatne, nie prowadzące działalności gospodarczej (nie będące „samozatrudnionymi”) na podstawie umowy o dzieło lub zlecenie, może wreszcie korzystać z usług innych samozatrudnionych, czyli podzlecać określone działania na zewnątrz.

Pamiętać jednak musi, że wszystkie formy zatrudnienia osób trzecich nie wyłączą atrybutu działania w obrocie gospodarczym na własne, swoje ryzyko. Oznacza to, że jeżeli samozatrudniony zobowiąże się wykonać określone działanie, to korzystając z pomocy osób trzecich to na nim spoczywa ryzyko błędów, nieterminowości czy też niezgodności działań z umową. Odpowiedzialność rynkowa za prawidłowość działań spoczywa zatem na samozatrudnionym, a nie na osobach trzecich. Zatem z reguły nie będzie mógł tłumaczyć się przed swoim klientem błędami innych osób.

Działanie na zasadzie własnego ryzyka powoduje odpowiedzialność nie tylko wobec klientów, ale również wobec organów państwowych. Oznacza to przede wszystkim, że samozatrudniony sam pamięta o swoich obowiązkach wobec odpowiednich urzędów i sam wypełnia je prawidłowo, ewentualnie odpowiada za popełnione w tym zakresie błędy. W praktyce odpowiedzialność ta najczęściej skupia się na uzyskiwaniu odpowiednich pozwoleń i zezwoleń, wypełnianiu odpowiednich deklaracji i dbałość o terminowość i przekazywania, a także na prawidłowym obliczaniu i wpłacaniu należności na rzecz Skarbu Państwa i jego instytucji (np. na rzecz ZUS, organów skarbowych).

W przypadku pracujących na etacie powyższe ryzyka są ograniczone do minimum. Odpowiedzialność ogranicza się najczęściej do 3 – krotności pobieranego wynagrodzenia, natomiast za prawidłowe pobranie, obliczenie i wpłacenie należności odpowiedzialność w znaczącej części ponosi pracodawca (zatrudniający) a nie zatrudniony.

Często istnieje problem z klasyfikacją niektórych zawodów i uznania ich za wykonywane jako etat lub samozatrudnienie. W takim przypadku zwrócić należy uwagę na kilka podstawowych determinantów prowadzenia działalności:

• Kto ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych,
• Czy czynności są wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez zlecającego te czynności;
• Czy wykonujący te czynności ponosi ryzyko gospodarcze związane z prowadzoną działalnością,
• Czy wykonujący zdecydował się zawrzeć daną umowę „w ramach” samozatrudnienia, czy był zainteresowany wyłącznie pracą „na etacie”.