Od 22 maja 2023 r. przedsiębiorcy mogą zakładać fundacje rodzinne. Dzięki nim majątek firmy zostanie utrzymany w całości, co ma przyczynić się do rozwoju przedsiębiorstwa i realizacji nowych inwestycji. Wady i zalety fundacji rodzinnych tłumaczy dla PIT.pl — ekspert Michał Sowiński, partner w kancelarii Graś i Wspólnicy
Wiele firm rodzinnych staje przed decyzją o wyborze sposobu rozwoju i zabezpieczeniu zgromadzonego przez wiele lat kapitału. Rozwiązaniem może być fundacja rodzinna, która jest nowym instrumentem w polskim systemie prawnym do gospodarowania majątkiem, strukturyzacji biznesu, a przede wszystkim planowania skutecznej sukcesji.
Dla kogo fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna dedykowana jest dla osób fizycznych, które chcą zabezpieczyć na przyszłość swoje aktywa majątkowe. Ma ona sprawić, aby firma trwała przez pokolenia, a jej majątek pozostawał w rękach rodziny czy też osób najbliższych dla fundatora. Majątek ten podlega dalszemu zarządowi zgodnie z wolą fundatora wyrażoną w statucie fundacji, a także innych dokumentach. Fundator może przy tym zapewnić kontynuację wartości, które wyznaje, a także sposobu prowadzenia firmy i ścieżek rozwoju, zgodnie z jego przekonaniami, co chciałby, aby kontynuowane było przez kolejne pokolenia.
Daje to także możliwość dokonania sukcesji przy jasno określonych zasadach przez fundatora. Fundacja rodzinna nie jest jednak rozwiązaniem dla każdego. Mimo że minimalna wartość majątku, który zostanie wniesiony do fundacji rodzinnej, musi wynosić 100.000,00 zł, to fundację rodzinną — jako sposób na udaną sukcesję — powinni rozważyć przede wszystkim właściciele firm rodzinnych o statusie dużych i średnich przedsiębiorstw lub właściciele majątku prywatnego o znaczącej wartości.
Zalety fundacji rodzinnej
W przypadku takich przedsiębiorstw niesie ona za sobą wiele zalet w zakresie sukcesji jak np.:
- zabezpieczenie procesu sukcesji na pokolenia;
- zachowanie rodzinnego charakteru firmy;
- zabezpieczenie przed podziałem udziałów bądź akcji pomiędzy wszystkich spadkobierców;
- możliwość przyjęcia jasno określonych zasad w zakresie wypłaty świadczeń.
W przypadku ostatniego punktu istotne jest, że fundator może uzależnić wypłaty na rzecz beneficjentów od spełnienia warunków precyzyjnie przez niego określonych i w tym zakresie ustawodawca nie przewidział żadnych ograniczeń. Dzięki temu zabezpieczony zostaje majątek przed ryzykiem związanym z klasyczną sukcesją majątkową.
Źródło: Shutterstock
Ochrona majątku w fundacji rodzinnej
Ważnym, pozytywnym aspektem fundacji rodzinnej jest „ochrona” majątku. Fundacja rodzinna pozwala chronić majątek przed roszczeniami wierzycieli, o ile zobowiązania fundatora powstały po wniesieniu majątku do fundacji. Dzięki fundacji rodzinnej majątek jest oddzielony zarówno od majątku prywatnego jak i majątku firmowego. W przypadku trudności finansowych przedsiębiorstwa jak i samego fundatora, majątek wniesiony do fundacji jest bezpieczny. W tym miejscu należy też zaznaczyć, że zachowane zostaje także bezpieczeństwo fundatora, ponieważ nie odpowiada on za zobowiązania fundacji rodzinnej, jednakże fundacja rodzinna będzie odpowiadać solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania cywilnoprawne i zaległości podatkowe powstałe przed utworzeniem fundacji, ale tylko do wysokości wniesionego do niej mienia. Nie będzie już jednak odpowiedzialna za zobowiązania fundatora powstałe po jej założeniu.
Wady fundacji rodzinnej
Należy mieć jednak szczególnie na uwadze, że fundacja rodzinna zdecydowanie nie jest rozwiązaniem dla bieżącej działalności operacyjnej. Istotą jest, że fundator nie może wycofać mienia wniesionego do fundacji — taka możliwość jest wprost zakazana przez ustawę. Może je otrzymać z powrotem tylko wtedy, kiedy sam jest beneficjentem, ponieważ fundator oczywiście sam może być beneficjentem fundacji. W tym wypadku jednak wprowadzenie danego aktywa przez fundatora do fundacji tylko po to, żeby potem go odzyskać, nie ma żadnego sensu, gdyż ta czynność podlegałaby 15% podatkowi CIT.
Świadczenia przewidziane przez fundatora dla beneficjentów nie zawsze jednak będą mogły być zrealizowane w całości i w wymaganym terminie. Spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów nie mogą zagrażać wypłacalności fundacji wobec innych wierzycieli. Każdorazowe wypłaty świadczeń są ściśle uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej. Wypłata świadczeń będzie ograniczona lub zawieszona z mocy prawa, jeżeli spełnienie świadczenia zagroziłoby wypłacalności fundacji. Decyzję w tym zakresie podejmuje zarząd fundacji. W przypadku doprowadzenia do niewypłacalności zarząd może podlegać odpowiedzialności karnej.
Zalety podatkowe dotyczące fundacji rodzinnej
Z prowadzenia fundacji rodzinnej płynie wiele innych zalet, w tym tych, w zakresie podatkowym. Wniesienie składników majątkowych do fundacji zarówno przez fundatora, jak i przez inne osoby nie powoduje powstanie obowiązku podatkowego. Bez znaczenia pozostaje rodzaj aktywów, czy będzie to wkład pieniężny, czy niepieniężny. Wniesienie akcji spółki do fundacji również jest neutralne podatkowo. Traktuje się je bowiem jako darowiznę. Fundator z tytułu wniesienia akcji nie osiąga żadnego przychodu, który mógłby być opodatkowany, fundacja jest natomiast zwolniona z podatku od spadków i darowizn. Podobnie sprzedaż akcji przez fundację nie spowoduje konieczności zapłaty podatku. Oczywiście wartość wnoszonego majątku podlega ewidencjonowaniu, choćby ze względu na konieczność składania sprawozdań finansowych. Istotną zaletą jest fakt, że opodatkowanie następuje dopiero w momencie wypłaty świadczenia na rzecz beneficjenta lub zwrotu mienia po likwidacji fundacji, a stawka opodatkowania CIT została obniżona do 15%. Ponadto, wypłaty z fundacji rodzinnej nie podlegają daninie solidarnościowej oraz składkom zdrowotnym i ubezpieczeniowym.
Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundacje rodzinną
Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą w ustawowo określonym zakresie. Jako najistotniejsze należy wskazać: zbywanie mienia, najem, dzierżawę, przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, udzielanie pożyczek, przy spełnieniu warunków wskazanych w ustawie o fundacji rodzinnej.
Osiąganie dochodów z działalności gospodarczej wymienionej w ustawie nie powoduje konieczności zapłaty podatku dochodowego (w zakresie VAT fundacja jest takim samym podatnikiem, jak np. spółka). Kumulacja majątku w fundacji jest zatem nieopodatkowana, o ile majątek ten pochodzi z darowizn lub spadków oraz z działalności gospodarczej w zakresie dopuszczonym przez ustawę. Obowiązek podatkowy fundacji powstaje w dwóch przypadkach:
- osiąganie przychodów z działalności innej niż dopuszczona przez ustawę;
wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów.
Jeżeli fundacja osiągnie przychód z działalności innej niż przewidziana w ustawie, wówczas będzie zobowiązana do zapłaty podatku dochodowego w karnej stawce wynoszącej 25%.
Przykład: Fundacja rodzinna udzieliła pożyczki spółce akcyjnej, w której posiada akcje – nie zapłaci podatku dochodowego od otrzymanych odsetek.
Fundacja rodzinna udzieliła pożyczki spółce akcyjnej, w której nie posiada akcji – zapłaci 25% podatku dochodowego od otrzymanych odsetek.
Powstanie obowiązku podatkowego u beneficjentów w związku z otrzymanym świadczeniem jest uzależnione od stopnia pokrewieństwa beneficjenta z fundatorem. Podatku dochodowego od osób fizycznych w związku z otrzymaniem świadczenia nie zapłacą:
1) fundator,
2) małżonek fundatora,
3) dzieci, wnuki, prawnuki fundatora,
4) rodzice, dziadkowie fundatora,
5) rodzeństwo fundatora,
6) pasierb, pasierbica fundatora,
7) ojczym, macocha.
Podatek w stawce 10% zapłacą:
1) teściowie fundatora,
2) zięć, synowa fundatora,
3) dzieci i wnuki rodzeństwa fundatora (siostrzeńcy, bratankowie),
4) rodzeństwo rodziców (ciotki i wujkowie),
5) dzieci, wnukowie, małżonkowie pasierbów fundatora,
6) małżonkowie rodzeństwa, rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków (szwagierki i szwagrowie),
7) małżonkowie wnuczków.
Beneficjenci nie zaliczani do ww. grup zapłacą podatek dochodowy w stawce 15%. Stawkę tę stosuje się również do mienia otrzymanego w wyniku rozwiązania fundacji.
Problemy dotyczące prowadzenia fundacji rodzinnej
Zauważamy pewne kwestie, które mogą generować swego rodzaju trudności i niejasności związane z jej prowadzeniem. Pierwszą z nich jest nieprecyzyjna definicja działalności gospodarczej, którą może prowadzić fundacja bez narażenia się na sankcję podatkową. Ustawa dopuszcza możliwość prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej w ograniczonym zakresie, który został wskazany w ustawie. Możliwe jest więc oddanie nieruchomości w najem lub w dzierżawę. Problem pojawi się w przypadku chęci zbycia nieruchomości przez fundację. Jeżeli będzie to sprzedaż nieruchomości nabytej celem dalszej odsprzedaży to przychód opodatkowany będzie według stawki sankcyjnej tj. 25%. Mogą się wówczas pojawić problemy z wykazaniem, że ta konkretna nieruchomość nie została uprzednio nabyta celem jej odsprzedaży.
Podatkowe wady fundacji rodzinnej
Negatywnym aspektem w zakresie prowadzenia findacji rodzinnej jest wniesienie do fundacji rodzinnej udziałów lub akcji spółki kapitałowej, jeśli decydentom zależy na korzystaniu z tzw. estońskiego CITu, co jest obecnie często stosowanym rozwiązaniem. Z drugiej strony można sobie wyobrazić, że jedynym majątkiem wniesionym do fundacji będą akcje w spółce wypłacającej co roku dywidendę. Biorąc pod uwagę że jeśli akcjonariuszem jest fundacja to płatnikiem podatku od dywidendy nie jest spółka, a podatek odprowadzony jest dopiero w momencie wypłaty osiągniętego zysku z fundacji. Do tego zamiast 19% podatku od zysków kapitałowych fundacja płaci 15% podatku. Przy dużych kwotach korzyści można liczyć niejednokrotnie w milionach każdego roku. Biorąc pod uwagę wszelkie pozytywne aspekty płynące z prowadzenia fundacji rodzinnej, zakładając, że spełnione są wszelkie jej założenia, można pokusić się o tezę, że prowadzenie fundacji rodzinnej ma znacznie więcej zalet niż wad.
Autor: Michał Sowiński, partner w kancelarii Graś i Wspólnicy oraz Marta Stańdo, aplikant radcowski w kancelarii Graś i Wspólnicy