Konkursy na dofinansowanie działań poprawiających bezpieczeństwo i higienę pracy, organizowane przez ZUS nie zostały przeprowadzone w sposób w pełni prawidłowy. W latach 2021-2023 przeznaczono na ten cel 98% wydatków związanych z prewencją wypadkową. W konkursach nie zapewniono pełnej rzetelności ocen formalnych i merytorycznych projektów, co prowadziło do ryzyka nieefektywnego wydatkowania środków publicznych. Dofinansowanie kierowano również na zadania, do realizacji których płatnicy składek byli zobowiązani przepisami Kodeksu pracy oraz na działania o wysokich kosztach w stosunku do uzyskanych efektów. W siedmiu przypadkach projekty nie spełniały warunków, mimo to ZUS zatwierdził odbiory końcowe.
W latach 2010–2023 liczba wypadków przy pracy zmniejszyła się w Polsce o 27%, a wypadków śmiertelnych i ciężkich – odpowiednio o 62% i 50%. Mimo to, w Polsce nadal występują wyższe wskaźniki wypadków śmiertelnych niż w wielu krajach UE, takich jak Holandia czy Szwecja.
| Rok | Poszkodowani w wypadkach śmiertelnych | Poszkodowani w wypadkach ciężkich | Poszkodowani w wypadkach ogółem |
|---|---|---|---|
| 2010 | 446 | 645 | 94 207 |
| 2011 | 404 | 703 | 97 222 |
| 2012 | 350 | 627 | 91 000 |
| 2013 | 277 | 538 | 88 267 |
| 2014 | 263 | 530 | 88 641 |
| 2015 | 304 | 502 | 87 622 |
| 2016 | 243 | 467 | 87 886 |
| 2017 | 270 | 671 | 88 330 |
| 2018 | 211 | 527 | 84 304 |
| 2019 | 184 | 396 | 83 205 |
| 2020 | 190 | 378 | 62 740 |
| 2021 | 219 | 375 | 68 777 |
| 2022 | 180 | 365 | 66 606 |
| 2023 | 168 | 322 | 68 663 |
Źródło: opracowanie własne NIK na podstawie danych GUS.
W 2023 r. zgłoszono 68 663 wypadki przy pracy, co oznacza wzrost o 3% w porównaniu do 2022 r. Wskaźnik wypadkowości wzrósł z 4,66 do 4,90 na 1000 pracujących. Najwięcej wypadków było w województwach śląskim, opolskim i warmińsko-mazurskim, a najmniej w mazowieckim. Wysoki wskaźnik wypadkowości odnotowano w branżach takich jak górnictwo, dostawa wody i przetwórstwo przemysłowe.
Konstytucja RP zapewnia prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a pracodawcy zgodnie z Kodeksem pracy mają obowiązek analizowania przyczyn wypadków i wdrażania środków zapobiegawczych.
Funduszem celowym, finansującym zadania państwa w dziedzinie zabezpieczenia społecznego jest Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Z kolei dysponentem FUS jest ZUS, który gromadzi wpływy ze składek na ubezpieczenie społeczne obywateli oraz wypłaca świadczenia. W ramach FUS wyodrębnione są cztery fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Wydatki na świadczenia z funduszu wypadkowego ZUS (renty, zasiłki chorobowe, odszkodowania), związane z wypadkami i chorobami zawodowymi wyniosły 5,4 mld zł w 2023 r. (wzrost z 5,0 mld zł w 2022 r.). Kwota ta nie obejmuje kosztów leczenia, rehabilitacji ani pośrednich kosztów związanych z wypadkami, które są znacznie wyższe, szacowane na 15–20 mld zł rocznie. Koszty te, związane z niewłaściwymi warunkami pracy, mogą być 3–4 razy wyższe niż wydatki na renty i odszkodowania.
Źródło: NIK