Autopoprawka Polska2050 – Trzecia Droga do czerwcowego projektu Nowoczesnej Ryszarda Petru (ustawy o zmianie naliczania składki zdrowotnej) zakłada zamiast konkretnych kwot jednak ryczałtowe 4 proc., 7 proc. i 9,4 proc., liczone od średniego wynagrodzenia, w zależności od dochodu. To nowy pomysł polityków Trzeciej Drogi na zmianę składki zdrowotnej po Polskim Ładzie.
Najpierw chciano trzech kwot składki zdrowotnej
Złożony do Sejmu pod koniec czerwca poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (druk nr 526) dotyczył wprowadzenia nowych zasad ustalania wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne. Przewidywał wprowadzenie trzech ryczałtowych kwot w wysokości:
- 300 zł,
- 525 zł i
- 700 zł miesięcznie,
zależnie od przychodu, wynagrodzenia, uposażenia lub świadczeń w roku kalendarzowym.
Źródło: shutterstock.com
10 lipca projekt ten skierowano do I czytania na posiedzeniu Sejmu, ale dziś gruchnęła informacja o autopoprawce wniesionej przez polityków Polska 2050 Trzecia Droga.
Zmiany od 1 stycznia 2025 r.
Ustawa miałaby wejść w życie 1 stycznia 2025 r. podstawą wymiaru będzie przeciętne wynagrodzenie z trzeciego kwartału 2024 r. co spowoduje, że już w pierwszym roku obowiązywania ustawy nastąpi zwiększenie tych kwot o procentowy wzrost tego wynagrodzenia rok do roku. Koszt oszacowano na 25-30 mld zł rocznie.
W uzasadnieniu do ustawy czytamy:
Potrzeba i cel wydania ustawy
Proponowany projekt ustawy ma na celu przywrócenie idei składki zdrowotnej jaka przyświecała jej powstaniu jako ubezpieczenia na wypadek choroby, bez względu na zamożność płatnika składek. Taka konstrukcja składki dla przedsiębiorców obowiązywała do roku 2022, kiedy został wprowadzony tak zwany „Polski Ład”, którego celem był wzrost oskładkowania osób pracujących. Składka zdrowotna stała się parapodatkiem opłacanym w związku z czynnościami, które nie powinny być powiązane z płatnościami na rzecz Narodowego Funduszu Zdrowia (dalej „NFZ”), tak jak np. sprzedaż samochodu, czy innych środków trwałych. W wyniku wzrostu składki zdrowotnej wiele firm musiało zakończyć lub zawiesić swoją działalność a wielu pracowników istotnie straciło finansowo na tej zmianie. Szacuje się, że w latach 2022-23, w czasach obowiązywania Polskiego Ładu prawie 400 tys. firm zakończyło działalność, a ponad 710 tys. firm zawiesiło działalność.
Proponowany projekt ustawy naprawia te błędy. Wprowadza zmianę obowiązujących obecnie zasad obliczania składek na ubezpieczenie zdrowotne dla prawie wszystkich grup objętych ubezpieczeniem, w tym zwłaszcza prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą i wykonujących pracę najemną. Zmiany te mają na celu obniżenie kosztów pracy i prowadzenia działalności gospodarczej oraz uproszczenie zasad obliczania wysokości składki poprzez zastąpienie procentowej części dochodu ubezpieczonego kwotą ryczałtową zależną od dochodu (w przypadku pracownika lub osoby świadczącej pracę w oparciu o inne rodzaje umów) lub przychodu (w przypadku osoby prowadzającej jednoosobową działalność gospodarczą). Aby zrównać prawa wszystkich ubezpieczonych, pozostałe grupy objęte ubezpieczeniem także będą płacić kwoty składek zależne od dochodu lub nie wyższe niż obecnie.
Niniejsza propozycja jest umotywowana następującymi względami:
Po pierwsze, proponowane zmiany wpisują się w ubezpieczeniowy mechanizm działania NFZ jako podmiotu gwarantującego realizację konstytucyjnych wymogów w zakresie prawa do ochrony zdrowia. W przeciwieństwie do ubezpieczeń emerytalnych, różnica w wysokości składki nie ma wpływu na jakość świadczeń zdrowotnych otrzymywanych przez ubezpieczonego. Obecny stan prawny należy więc uznać za rażąco niesprawiedliwy – składka zależna od dochodu jest de facto podatkiem i straciła swój ubezpieczeniowy charakter.
Po drugie, rozwiązanie to ma na celu ograniczenie negatywnych skutków Polskiego Ładu – niekorzystnych dla przedsiębiorców zmian w systemie składkowym wprowadzonym przez rząd Zjednoczonej Prawicy od roku 2022. Zmiany te skokowo zwiększyły wysokość składek na ubezpieczenie zdrowotne płaconych przez osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą – zgodnie z danymi uzyskanymi przez wnioskodawców średnia suma rocznych składek płaconych przez przedsiębiorcę wyniosła 4215 zł w roku 2021 i 7184 zł w roku 2022. Z roku na rok składki wzrosły więc o 70%.
Tak nagły wzrost, połączony z trudną sytuacją polskich firm wynikającą z pandemii COVID-19 oraz niekorzystnego otoczenia makroekonomicznego (wysoka inflacja, ryzyka polityczne wynikające z wojny w Ukrainie) przyczynił się do problemów z utrzymaniem działalności gospodarczej. W roku 2022 347,3 tys. jednoosobowych firm zawiesiło swoją działalność, a 193,2 tys. ją zakończyło. W roku 2023 liczby te były jeszcze bardziej niepokojące – działalność zawiesiło 368 tys. przedsiębiorców, a 196 tys. przedsiębiorców ją zakończyło.
Chaotyczny sposób wprowadzania Polskiego Ładu spotkał się również z krytyką Najwyższej Izby Kontroli. Kontrolerzy NIK skrytykowali brak analiz poprzedzających wprowadzenie zmian, a także wyjątkowo krótkie vacatio legis. Problem wysokich kosztów pracy, niestabilności prawa, a także wysokich obciążeń podatkowych jest sygnalizowany przez samych przedsiębiorców w badaniu przeprowadzonym na zlecenie Związku Przedsiębiorców i Pracodawców.
Niniejsza propozycja wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym – obniżenia składki zdrowotnej zarówno dla przedsiębiorców jak i dla pracowników. Obniżenie składki wyłącznie dla przedsiębiorców prowadziłoby do skrajnie niesprawiedliwej sytuacji, w której przedsiębiorca byłby premiowany niższą składką względem zatrudnionego na umowę o pracę pracownika wykazującego ten sam dochód, jak też innych grup pobierających uposażenia (służby mundurowe) czy świadczenia z sytemu ubezpieczeń społecznych (emeryci i renciści). Niesprawiedliwość tę zauważają także obywatele, na co wskazują badania opinii publicznej. Przede wszystkim jednak, pozostawienie obecnych rozwiązań budzi zasadnicze wątpliwości co do zgodności z konstytucyjną zasadą równości.
W ocenie wnioskodawców obniżenie składki wyłącznie dla przedsiębiorców tworzyć będzie bodźce do tzw. fikcyjnego samozatrudnienia – sytuacji, w których osoby wypełniające znamiona stosunku pracy określone art. 22 Kodeksu pracy zakładać będą JDG w celu minimalizacji obciążeń podatkowo-składkowych.
Rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana i różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
Obecne zasady obliczania wysokości składek na ubezpieczenie zdrowotne regulowane są przez ustawę z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146). Zgodnie z jej postanowieniami składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi co do zasady 9% podstawy wymiaru składki (art. 79), którą stanowi dochód pomniejszony o składki na ubezpieczenie społeczne. Obecny stan prawny przewiduje także specjalne zasady oskładkowania dla przedsiębiorców, którzy wybrali ryczałt od przychodów ewidencjonowanych (stała kwota zależna od rocznych przychodów), przedsiębiorców rozliczających się za pomocą karty podatkowej (stała kwota zależna od ustawowego wynagrodzenia minimalnego). Specjalne zasady ustalania wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne obowiązują również dla rolników, członków rodzin osób ubezpieczonych oraz osób wykonujących inne zawody, pełniących funkcje społeczne lub pobierających świadczenia społeczne.
Proponowana ustawa oznacza znaczne uproszczenie zasad obliczania składki zdrowotnej płaconej przez pracujących oraz przedsiębiorców, a także realną obniżkę tychże składek. Zamiast składki proporcjonalnej do podstawy oskładkowania wprowadzane są trzy ryczałtowe kwoty w wysokości 300 zł, 525 zł i 700 zł miesięcznie (założenia sprzed dzisiejszej autopoprawki), zależne od przychodu, wynagrodzenia, uposażenia lub świadczeń w roku kalendarzowym. Natomiast obecnie obowiązująca kwota składki zdrowotnej od minimalnego wynagrodzenia wynosi 381 złotych miesięcznie, bez ograniczeń uzależnionych od wysokości dochodu.
Zmiany w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zawarte w projekcie ustanawiają nowe zasady ustalania wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne. Proponuję się podstawową jednolitą miesięczną składkę zdrowotną w wysokości:
- 300 zł, jeżeli łączna kwota przychodu, wynagrodzenia, uposażenia lub świadczeń w roku kalendarzowym nie przekracza kwoty 85 000 zł;
- 525 zł, jeżeli łączna kwota przychodu, wynagrodzenia, uposażenia lub świadczeń w roku kalendarzowym przekracza kwotę 85 000 zł nie przekracza 300 000 zł;
- 700 zł, jeżeli łączna kwota przychodu, wynagrodzenia, uposażenia lub świadczeń w roku kalendarzowym przekracza 300 000 zł.”.
Wprowadzony zostanie mechanizm waloryzacji składek przy pomocy średniorocznego wskaźnika wzrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w trzecim kwartale, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Zbieg tytułów ubezpieczeń
Zasadniczą zmianą wprowadzoną nowelizacją będzie zasada, że w przypadku zbiegu obowiązku zapłaty składki jeżeli ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1 lub gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego wymienionych w art. 66 ust. 1 ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana będzie tylko od jednego z tych tytułów lub przychodów wskazanego przez ubezpieczonego, z tym że nie może być to tytuł lub przychód, od którego składka jest finansowana przez budżet państwa. W przypadku gdy łączna kwota przychodów takiego ubezpieczonego w trakcie roku kalendarzowego przekroczy kwotę 85 000 zł oraz 300 000 zł ubezpieczony od miesiąca, po którym nastąpiło przekroczenie, opłacać będzie składkę w wysokości określonej odpowiednio 525 zł albo 700 zł. Jeżeli nie jest płatnikiem składki od tytułu lub przychodu, od którego opłacana jest składka, informować będzie płatnika składek o nowej wysokości składki należnej od tego miesiąca. W przypadku zmiany wysokości składki w trakcie roku kalendarzowego ubezpieczonemu miał prawo zmiany tytułu lub przychodu, od którego opłacana jest składka, co pozwoli mu dostosować się do istotnych zmian w strukturze jego dochodów, tak aby nie musiał opłacać wyższej składki z relatywnie niższych przychodów. Projekt przewiduje że Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia formę, sposób i terminy wskazania przez ubezpieczonego tytułu lub przychodu, od którego opłacana jest składka zdrowotna w takim przypadku, przekazywania płatnikowi informacji o nowej wysokości w trakcie roku kalendarzowego, a także składania oświadczenia o zmianie tytułu lub przychodu, od którego jest opłacana składka.
Pozostałe zmiany dostosowują zasady oskładkowania osób należących do niektórych grup wymienionych w art. 66 ust. 1 zmienianej ustawy, dla których do tej pory podstawą wymiaru jest minimalne miesięczne wynagrodzenie lub wysokość świadczeń uzyskiwanych poza stosunkiem pracy lud działalnością gospodarczą. Przyjęto zasadę, że obciążenie składkami takich osób nie wzrośnie, a w większości przypadków będzie niższe.
Ze względu na skutki zmian w prowadzanych do ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych niezbędne jest wprowadzenie zmian do innych ustaw.
W ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych uchylono regulacje, które do tej pory pozwalały zaliczać do kosztów uzyskania przychodów część składek opłacanych przez osoby prowadzące działalność gospodarczą (art. 2 projektu). Korzyści jakie uzyskiwali do tej pory przedsiębiorcy z tego tytułu będą niższe te, które uzyskają z tytułu płacenia ryczałtowych składek.
W ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadzono zmiany związane z uwzględnieniem, że od dnia wejścia w życie nowelizacji nie będzie już podstawy wymiaru składki zdrowotnej jako danej niezbędnej do ustalania wysokości składki i konieczności przekazywania do ZUS informacji o jej wysokości dla rozliczeń rocznych (art. 3 projektu).
W ustawie z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne do nowych uwarunkowań prawnych usunięto przepisy dające prawo do pomniejszania przychodu o 50% składek na ubezpieczenie zdrowotne zapłaconych w roku podatkowym (art. 4 projektu).
W związku ze zmianami dotyczącymi zasad opłacania składki zdrowotnej i jej częściowego odliczania od przychodu przez przedsiębiorców konieczne są przepisy przejściowe uwzgledniające konieczność zachowania praw nabytych. Dlatego też artykuły 5 i 6 stanowią, że do rozliczenia składek na ubezpieczenie zdrowotne za rok 2024 oraz do ustalenia wysokości podatku dochodowego za rok 2024 stosuje się przepisy dotychczasowe.
Ze względu na zakres wprowadzanych zmian i ich skutki finansowe na budżecie państwa i NFZ wnioskodawcy proponują, żeby ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 2025 r. Zapewni to odpowiednio długi okres vacatio legis i pozwoli dostosować się do nowych realiów zarówno instytucjom państwowym i pozwoli dostosować plany finansowe do zmian w źródłach przychodów.
Skutkiem zmian wprowadzonych do ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych będzie wydanie przez Radę Ministrów nowego rozporządzenia na podstawie art. 82 ust. 2a określającego formę, sposób i terminy wskazania przez ubezpieczonego tytułu lub przychodu, od którego opłacana jest składka zdrowotna w takim przypadku, przekazywania płatnikowi informacji o nowej wysokości w trakcie roku kalendarzowego, a także składania oświadczenia o zmianie tytułu lub przychodu, od którego jest opłacana składka.
Oświadczenia dla ustalenia wysokości składki zdrowotnej
Założeniami projektu tego rozporządzenia są:
- składanie oświadczeń dotyczących wskazania tytułu lub przychodu do opłacania składki, informacji o nowej wysokości składki oraz zmiany tytułu lub przychodu, od którego jest opłacana składka następować będzie drogą elektroniczną,
- sposoby składania oświadczeń i informacji objętych rozporządzeniem dostosowane zostaną do systemu rozliczania składek obowiązującego w innych procedurach obowiązujących w postępowaniach przez ZUS,
- terminy przekazywania oświadczeń i informacji uwzględniać będą terminy, w których płatnicy są obowiązani dokonywać zapłaty składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i zdrowotne
Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne
Skutki społeczne
Proponowana ustawa dotyczyć będzie znacznej większości osób posiadających ubezpieczenie zdrowotne w NFZ. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w I kwartale roku 2024 (ostatnie dostępne dane) w Polsce pracowało:
- 13,9 mln pracowników najemnych
- 3,2 mln pracodawców i pracujących na własny rachunek, z czego około 1 mln ubezpieczone było z tytułu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym. Przedsiębiorców i samozatrudnionych niezajmujących się rolnictwem jest więc ok. 2,2 mln.
Proponowana ustawa dotyczyć więc będzie ok. 16 mln osób aktywnych zawodowo w polskiej gospodarce i wiązać się będzie ze zmniejszeniem wysokości płaconych przez nich składek na ubezpieczenie zdrowotne. Skutki społeczne proponowanych zmian będą pozytywne. Zwiększą się dochody całego społeczeństwa, w tym także jego nieaktywnej zawodowo części. Wpłynie to korzystnie na lepsze zaspokajanie potrzeb społecznych, poprawę sytuacji zdrowotnej, co także obniży koszty udzielanych świadczeń zdrowotnych.
Skutki gospodarcze
Proponowana ustawa wiązać się będzie ze znaczną obniżką składek na ubezpieczenie zdrowotne płacone przez pracowników oraz przedsiębiorców.
Zgodnie z szacunkami wnioskodawców pracownik zarabiający przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej wynoszące 7155,48 zł brutto (dane z roku 2023) będzie zgodnie z niniejszą propozycją płacił maksymalną miesięczną składkę w wysokości 525 zł (obecnie 555 zł). Pracownik zarabiający dwukrotność wynagrodzenia przeciętnego (tj. 14310,96 zł) zgodnie niniejszą propozycją będzie płacił składkę w wysokości 525 zł rocznie (obecnie Pracownik zarabiający wynagrodzenie medianowe (4217 zł brutto w roku 2022, ostatnie dostępne dane) płacić będzie składkę w wysokości 300 zł (a nie 317 zł).
W przypadku przedsiębiorców proponowana ustawa również oznaczać będzie zmniejszenie wysokości płaconych składek oraz uproszczenie systemu ich naliczania. Obecnie minimalna wysokość składki zdrowotnej przez przedsiębiorcę wynosi 381,78 zł – proponowane zmiany obniżą tę wartość do 300 zł. Wprowadzony zostanie też górny limit wysokości składki zdrowotnej – obecnie jest on nieograniczony (w przypadku podatników rozliczających się wg skali lub podatkiem liniowym) natomiast proponowane rozwiązanie ograniczy wysokość tej składki do 700 zł. Pozwoli to częściowo rozwiązać problem wysokich kosztów działalności gospodarczej, będący jedną z barier rozwojowych polskich firm a także przeszkodą dla inwestycji (w ostatnim roku odnotowano ich spadek o ok. 1,5% ), Jednocześnie będzie źródłem wzrostu gospodarczego jako efekt niższych kosztów działalności i większych środków na inwestycje.
Skutki finansowe
Ustawa nie spowoduje skutków finansowych w budżetach jednostek samorządu terytorialnego.
Zgodnie z szacunkami wnioskodawców przytoczone rozwiązanie doprowadzi do zmniejszenia przychodów Narodowego Funduszu Zdrowia. Szacuje się, że po ich wprowadzeniu łączne przychody NFZ z tytułu składek wyniosą ok. 144 mld zł rocznie. Uwzględniając fakt, że prognozowane przychody składkowe Funduszu na rok 2025 wyniosą ok. 160 mld zł ubytek tych przychodów szacowany jest na ok. 15 mld zł.
Źródła finansowania
Autorzy postulują zrekompensowanie ubytku w przychodach NFZ poprzez dotację z budżetu państwa rekompensującą ww. zmiany. Nie jest bowiem celem wnioskodawców doprowadzenie do spadku jakości opieki zdrowotnej wynikające z gorszej sytuacji finansowej NFZ. Niezbędna jest także kontrola finansów NFZ w celu poprawy racjonalności wydatkowania publicznych pieniędzy.
Dodatkowe wydatki budżetowe mogą zostać zrekompensowane poprzez rewizję budżetu państwa oraz wydatków pozabudżetowych. Na szczególną uwagę zasługują państwowe fundusze celowe, które w ostatnich latach służyły do wypychania wydatków poza budżet państwa i kontrolę parlamentu, co doprowadziło do wzrostu kosztów obsługi długu publicznego. Ograniczenie takich praktyk pozwoli znaleźć niezbędne oszczędności.
Autorzy zakładają także, że ww. zmiany doprowadzą do wzrostu dochodów rozporządzalnych pracowników i przedsiębiorców, co pośrednio doprowadzi do wzrostu przychodów państwa z tytułu podatków poprzez zwiększoną konsumpcję oraz inwestycje prowadzące do nowych miejsc pracy.
Poniżej przedstawiamy propozycje oszczędności na kwotę ok. 24-25 mld złotych, z których cześć można wykorzystać na uzupełnienie ubytku w dochodach NFZ.
Oszczędności ok 8 miliardów złotych można otrzymać poprzez częściową redukcję zbędnych wydatków w ramach Funduszu Przeciwdziałania COVID-19 oraz innych funduszy celowych, a także ich konsolidację – jak obliczył Instytut Finansów Publicznych same dodatkowe koszty wynikające z obsługi zadłużenia ww. funduszy w najbliższych latach wyniosą ok. 1,5-2 mld zł rocznie. Kolejnym źródłem finansowania ubytku dochodów z tytułu obniżki składki zdrowotnej będzie optymalizacja zatrudnienia w administracji publicznej. Należy dokonać przeglądu struktury zatrudnienia i identyfikacji zbędnych stanowisk oraz wprowadzić większą automatyzację i digitalizację procesów administracyjnych. Działania te pozwolą na redukcję zatrudnienia o 10% i uzyskanie oszczędności z tego tytułu w kwocie 3 miliardy złotych rocznie. Innym źródłem finansowania ubytku składki będzie optymalizacja wykorzystania nieruchomości publicznych. Państwo polskie posiada wiele nieruchomości, które nie są efektywnie wykorzystywane. Sprzedaż niewykorzystanych nieruchomości i lepsze zarządzanie aktywami może przynieść oszczędności. Jednorazowe przychody ze sprzedaży pozwolą uzyskać ok. 2 mld złotych oraz zredukować koszty zarządzania i utrzymania o ok. 0,2 mld zł. Łącznie daje to ok. 2,2 mld zł.
Dodatkowe oszczędności przewidujemy w ramach restrukturyzacji lub likwidacji instytutów państwowych: IPN (restrukturyzacja): 300 milionów złotych, Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego: 50 milionów złotych, NIW-CRSO: 150 milionów złotych, Instytut De Republica: 30 milionów złotych, Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego: 20 milionów złotych. W sumie 550 milionów złotych.
Kolejne 5 miliardów złotych uzyskamy dzięki poprawie efektywności zamówień publicznych – lepsze procedury przetargowe i nadzór nad realizacją zamówień, a także dodatkowe mechanizmy przeciwdziałania korupcji.
Dodatkowe lepsze planowanie, nadzór oraz kontrola kosztów w inwestycjach infrastrukturalnych co pozwoli zaoszczędzić ok. 3 miliardy złotych rocznie.
Dochody budżetu państwa mogą z kolei zostać zwiększone poprzez poprawę działania administracji podatkowej – zwiększenie efektywności organów skarbowych oraz usunięcie luk prawnych pozwalających na unikanie obowiązku podatkowego. Takie środki pozwolą uzyskać ok. 3 mld zł rocznie.
W sumie, mówimy o oszczędnościach rzędu 24-25 mld złotych, które można wykorzystać na uzupełnienie ubytku w dochodach NFZ, a także na zwiększenie wydatków na ochronę zdrowia.
na podstawie Sejm.gov.pl
