Kontrola celno-skarbowa a swoboda działalności gospodarczej

1 marca 2017 r., wraz z ustawą o Krajowej Administracji Skarbowej, weszły w życie nowe zasady przeprowadzania kontroli u podatników. Kontrola celno-skarbowa, która zastępuje kontrolę skarbową i celną, otrzymała kilka nowych uprawnień – chociaż już wcześniej kontrolerzy mieli możliwość przeszukiwania mieszkania czy przesłuchiwania wybranej osoby. Możliwa była też kontrola podmiotów, które miały siedzibę lub miejsce zamieszkania poza właściwością miejscową urzędu, wymagało to jednak dopełnienia wielu formalności.

Źródło: YAY foto

Z uzasadnienia do projektu ustawy wynika, że powołanie nowego rodzaju kontroli jest konieczne do skuteczniejszego niż dotychczas zwalczania najpoważniejszych przestępstw, do których zaliczamy: wyłudzenia VAT, fałszowanie faktur, pranie brudnych pieniędzy czy przemyt.

A co z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej?

Istotną nowością jest praktycznie całkowite wyeliminowanie zastosowania przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej do kontroli celno-skarbowych. Jedyną sytuacją, gdzie nowa ustawa sięga po regulacje przytoczonej wyżej ustawy jest odesłanie do przepisów w zakresie usługodawcy świadczącego usługi drogą elektroniczną i będącego jednocześnie mikro- lub małym przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Zgodnie zapisem z art. 93 ustawy o KAS, do kontroli celno-skarbowych nie stosuje się przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dotyczących kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy. Nie znajdują tutaj zastosowania kluczowe gwarancje procesowe związane z prowadzeniem kontroli. Mowa tutaj o gwarancjach:

• określających elementy, jakie powinno zawierać upoważnienie do przeprowadzenia kontroli;
• dotyczących obecności osoby kontrolowanej lub podmiotu przez niego upoważnionego;
• związanych z miejscem, czasem oraz przebiegiem prowadzenia kontroli;
• dotyczących obowiązku posiadania, prowadzenia i okazywania książki kontroli;
• ustanawiających zakaz prowadzenia kontroli równoczesnych;
• określających ustawowe limity łącznego czasu trwania kontroli w ciągu jednego roku kalendarzowego;
• dotyczących dopuszczalności dokonywania przerwy w kontroli;
• związanych z możliwością wniesienia sprzeciwu przez kontrolowanego na działania organu podejmującego i wykonującego czynności kontrolne;
• oraz o obowiązku zawiadamiania przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli.

Pogorszenie pozycji prawnej podatnika

Niezastosowanie w kontroli celno-skarbowej przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej niewątpliwie spowoduje obniżenie gwarancji procesowych i możliwości kontrolowania działań, podejmowanych przez organy kontrolne w stosunku do podatnika, w trakcie wykonywanych czynności kontrolnych. Organy kontrolne niejednokrotnie ignorowały gwarancje wynikające z zapisów ustawy pomimo istnienia zapisów odsyłających wprost do regulacji ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Jednak sama świadomość osób przeprowadzających kontrolę o istnieniu gwarancji procesowych w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, które mogą zostać podniesione przez podatnika w zastrzeżeniach do protokołu kontroli, dyscyplinowała kontrolujących oraz znacznie zwiększała szanse podatnika w starciu z organami podatkowymi. Obecnie obowiązujące przepisy wprowadzają całkowitą swobodę działań organów kontrolnych, a w imię wyższych i bardzo niejasnych celów, burzą delikatną równowagę procesową na linii podatnik – organ kontrolny.

Zastosowanie przepisów ordynacji podatkowej do kontroli celno-skarbowych

Przepisy regulujące kontrolę celno-skarbową w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej nie mogły kodyfikować wszystkich kwestii związanych z materią kontroli bez powielenia zapisów zawartych w innych ustawach podatkowych. W związku z tym ustawodawca zdecydował się na odesłanie w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej, w sprawach dotyczących kontroli celno-skarbowej i nieuregulowanych w tej ustawie, wprost do przepisów ustawy Ordynacja podatkowa (art.94 ustawy o KAS), m.in. w zakresie:

• kontroli spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej komandytowej lub komandytowo-akcyjnej i ich rozwiązania w trakcie kontroli celno-skarbowej albo postępowania podatkowego;
• kwestii związanych z uzupełnieniem protokołu sporządzanego po zakończeniu czynności w ramach kontroli celno-skarbowej oraz złożenia korekty deklaracji;
• możliwości zwrócenia się przez organ podatkowy do podatnika, płatnika lub inkasenta o wyrażenie zgody na doręczanie pism w formie dokumentu elektronicznego w sprawach podatkowych załatwianych przez organy KAS;
• sposobu obliczania terminów;
• wstępowania następców prawnych w miejsce strony zmarłej w toku postępowania w sprawach dotyczących jej praw i obowiązków;
• oceny zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych w sprawach podatkowych, które odsyłają podatników do przepisów prawa cywilnego;
• obowiązku zwrócenia się przez organ KAS do sądu z wnioskiem o wyznaczenie kuratora dla osoby niezdolnej do czynności prawnych lub osoby nieobecnej;
• działania podatnika za pośrednictwem pełnomocnika;
• niewliczania okresów zawieszenia postępowania i okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo przyczyn niezależnych od organu, potrzebnych do dokonania określonych prawem podatkowym czynności;
• obowiązku zawiadomienia strony w przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie;
• możliwości ponaglenia do organu podatkowego wyższego stopnia lub ponaglenia do ministra finansów w przypadku niezałatwienia przez ten organ sprawy w ustalonym terminie;

• terminu wszczęcia postępowania podatkowego po zakończeniu kontroli;
• doręczania do protokołu zeznań strony czy też innych dokumentów mających znaczenie dla sprawy;
• przepisów działu IV Ordynacji podatkowej, regulujących kwestie związane z wymogami formalnoprawnymi postępowania podatkowego, w tym zasad ogólnych, wyłączenia pracownika organu podatkowego oraz organu podatkowego, pełnomocników, doręczeń, wezwań, udostępniania akt, dowodów, postanowień, zażaleń, kar porządkowych, kosztów postępowania.

Jaką rolę pełni pełnomocnik w postępowaniach podatkowych

Reasumując pozbawienie podatnika w kontroli celno-skarbowej gwarancji procesowych wynikających z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i zastosowane przez ustawodawcę odesłanie w zakresie nieuregulowanym do przepisów Ordynacji podatkowej znacznie utrudni podatnikowi, nieposiadającemu odpowiedniej wiedzy z zakresu prawa podatkowego, skuteczną kontrolę poczynań organów podatkowych oraz uniemożliwi właściwe przedstawienie swoich racji.

Autorzy: Doradca podatkowy Jerzy Tatarczak, Mec. Robert Nogacki Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu, w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych oraz optymalizacji podatkowej