Zasiłek macierzyński jest jednym ze świadczeń wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego osobom podlegającym temu ubezpieczeniu obowiązkowo lub na zasadzie dobrowolności. Tak jak w przypadku pozostałych świadczeń chorobowych jest on z założenia przyznawany na wniosek ubezpieczonego, choć za okres urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownicy z mocy prawa. Ponadto od faktu i terminu złożenia wniosku o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za cały okres należnego urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego zależy wysokość tego świadczenia za te poszczególne urlopy.
Uprawnieni do zasiłku
Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko, a także ubezpieczonym, którzy w ww. okresach:
- przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do 14. roku życia i wystąpili do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
- przyjęli na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10. roku życia.
Mowa o tym w art. 29 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2025 r. poz. 501), zwanej ustawą zasiłkową. Określa ona jednocześnie przypadki, w których z prawa do zasiłku macierzyńskiego może skorzystać ubezpieczony - ojciec dziecka albo inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny.
Ponadto, za sprawą art. 30 ust. 1 ustawy zasiłkowej, z prawa do zasiłku macierzyńskiego może skorzystać pracownica, która urodziła po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie ustało w okresie ciąży: wskutek śmierci, ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.
Okres należnego świadczenia
Zasiłek macierzyński, zgodnie z art. 29a ustawy zasiłkowej, przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres:
- urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego,
- uzupełniającego urlopu macierzyńskiego,
- urlopu rodzicielskiego oraz
- urlopu ojcowskiego.
Okres należnego zasiłku macierzyńskiego uzależniony jest zatem (z wyjątkiem zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego) od ilości dzieci urodzonych podczas jednego porodu/przyjętych jednocześnie na wychowanie, momentu ich przyjścia na świat i/lub masy urodzeniowej oraz/albo stanu ich zdrowia (patrz Tabela 1).
Przy czym ustawodawca jednocześnie jednak zastrzegł, iż:
- w przypadku gdy z zasiłku macierzyńskiego m.in. za okres urlopu macierzyńskiego korzysta ubezpieczony ojciec dziecka/inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny, okres jego wypłaty zmniejsza się o okres wypłaty tego zasiłku ubezpieczonej - matce dziecka,
- z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać ubezpieczeni rodzice dziecka - w takim przypadku łączny okres zasiłku macierzyńskiego nie może przekraczać wymiaru urlopu rodzicielskiego określonego przepisami Kodeksu pracy (zasadę tę stosuje się także w przypadku, gdy drugi z rodziców dziecka korzysta z prawa do urlopu rodzicielskiego na podstawie odrębnych przepisów).
Zasady przyznawania poszczególnych urlopów z tytułu macierzyństwa/rodzicielstwa zostały określone w art. 180-183 Kodeksu pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 277), który ponadto w art. 1831 i art.184 precyzuje, iż:
- przy udzielaniu tych urlopów tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym,
- za okres ww. urlopów przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach określonych w ustawie zasiłkowej,
- w przypadku gdy pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem tego urlopu jest dzień porodu.
| Zasiłek macierzyński | Wymiar urlopu/zasiłku | Miesięczna wysokość zasiłku | ||||||
| za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres | podstawowy | na dziecko z zaświadczeniem "Za życiem" | podstawowa | na dziecko z zaświadczeniem "Za życiem" | ||||
| urlopu macierzyńskiego | 20 tygodni | 100% podstawy wymiaru zasiłku | ||||||
| uzupełniającego urlopu macierzyńskiego | odpowiednio do 8 lub 15 tygodni | 100% podstawy wymiaru zasiłku | ||||||
| urlopu rodzicielskiego | do 41 tygodni** | do 65 tygodni** | 70% podstawy wymiaru zasiłku | |||||
| urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego w pełnym wymiarze* | do 61 tygodni** | do 85 tygodni** | 81,5% podstawy wymiaru zasiłku, z zastrzeżeniem dotyczącym części urlopu rodzicielskiego przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka (do 9 tygodni), która wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku | |||||
| urlopu ojcowskiego | do 2 tygodni | 100% podstawy wymiaru zasiłku | ||||||
| ||||||||
Wniosek o urlop/zasiłek
Z przepisów Kodeksu pracy oraz rozporządzenia MRPiPS w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2025 r. poz. 322) wynika, iż w zasadzie o wszystkie omawiane urlopy pracownik musi wystąpić, poza urlopem macierzyńskim dla pracownicy, która urodziła dziecko/dzieci. Urlop ten przysługuje jej bowiem z mocy prawa po udokumentowaniu faktu urodzenia dziecka/dzieci (patrz ramka).
Przy czym w art. 30a ustawy zasiłkowej ustawodawca wskazał, iż:
- ubezpieczona - matka dziecka, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, z wyłączeniem okresu, o którym mowa w art. 1821a § 4 Kodeksu pracy (tj. w wymiarze 9 tygodni), przysługującego ojcu dziecka,
- ubezpieczony, nie później niż 21 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka albo po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie mu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, z wyłączeniem okresu, o którym mowa wyżej, przysługującego drugiemu rodzicowi dziecka.
Złożenie takiego wniosku we wskazanym terminie:
- jest podstawą do wypłaty należnego ubezpieczonemu zasiłku macierzyńskiego za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku (zamiast odpowiednio 100% i 70% podstawy zasiłku - patrz Tabela 1), z wyjątkiem zasiłku macierzyńskiego za okres 9 tygodni urlop rodzicielskiego przewidzianego wyłącznie dla drugiego rodzica dziecka, który wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku, ale
- nie obliguje ubezpieczonego do wykorzystania zasiłku macierzyńskiego za pełny okres urlopu rodzicielskiego.
Szczegółowo kwestię wysokości zasiłku macierzyńskiego, jej ewentualnego:
- podwyższenia lub
- wyrównania do 100% podstawy wymiaru
reguluje art. 31 ustawy zasiłkowej.
Wymagany wniosek Od pracownika wymagany jest wniosek o udzielenie: części urlopu macierzyńskiego, w tym przed przewidywaną datą porodu, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub jego części, uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub jego części i urlopu ojcowskiego lub jego części, a także w sprawie rezygnacji przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego i części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Ponieważ za okres tych urlopów przysługuje zasiłek macierzyński, nie wymaga się od pracownicy/pracownika składania odrębnego wniosku o wypłatę/wstrzymanie wypłaty zasiłku macierzyńskiego. Fakt urodzenia dziecka potwierdza się złożonym pracodawcy:
Dla celów wypłaty zasiłku macierzyńskiego wystarczające jest przedłożenie kopii tych dokumentów, potwierdzonej za zgodność z oryginałem przez ubezpieczonego, płatnika składek albo ZUS. |
Sformalizowane druki
Jeśli płatnikiem zasiłku macierzyńskiego jest pracodawca, to pracownik, któremu udzielono danego urlopu, nie musi składać odrębnego wniosku o zasiłek macierzyński, chyba że jego wolą jest otrzymywanie świadczenia w wysokości 81,5% podstawy zasiłku.
Wniosek taki wymagany jest jednak od:
- ubezpieczonych niebędących pracownikami oraz
- pracowników, którym ustało zatrudnienie.
Mogą oni w tym celu wykorzystać opracowane przez organ rentowy formularze (patrz Tabela 2), które do ZUS można złożyć w formie papierowej (osobiście lub za pośrednictwem poczty) albo elektronicznej przez PUE/eZUS. Formularze te są dostępne w programie DRUKI Gofin.
| Symbol | Nazwa druku | Stosowanie druku, gdy ubezpieczony ubiega się o: | ||||||||||||||||||
| ZAM | Wniosek o zasiłek macierzyński |
| ||||||||||||||||||
| ZAO | Wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego |
| ||||||||||||||||||
| ZUR | Wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego |
| ||||||||||||||||||
| ZAS-23 | Wniosek o skrócenie lub wstrzymanie okresu wypłaty zasiłku macierzyńskiego |
| ||||||||||||||||||
| ZAS-58 | Wniosek o udzielenie wyjaśnień/wydanie decyzji |
| ||||||||||||||||||
Gazeta Podatkowa nr 85 (2273) z dnia 2025-10-23
Zwolnienia od podatku - problematyczne zagadnienia. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl