Prawo spadkowe dopuszcza zapisanie różnych składników majątku konkretnym osobom poprzez zapis windykacyjny. Nie chroni on jednak przed sytuacją, w której inne osoby, mogące być spadkobiercami, upomną się o swoją część, czyli wystąpią o zachowek.
W polskim prawie nie istnieje zapis, który dawałby możliwość przekazania jednemu ze spadkobierców całego spadku przy jednoczesnym uniemożliwieniu innym spadkobiercom upomnienia się o pewną część. Co prawda zapis windykacyjny dopuszcza zapisanie danych składników majątku poszczególnym osobom, niemniej przy ustalaniu kwoty należnego innym osobom zachowku wartość zapisu i tak dolicza się do masy spadkowej.
Kogo chroni zachowek?
Instytucja zachowku ma zabezpieczać interesy członków najbliższej rodziny spadkodawcy pominiętych w testamencie. Polskie prawo spadkowe gwarantuje określonym osobom zaliczanym do kręgu ustawowych spadkobierców (zstępnym – dzieciom i wnukom, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy) korzyść pieniężną będącą równowartością ułamka części, jaka przypadłaby im przy dziedziczeniu ustawowym. Osoba uprawniona do zachowku, która nie została powołana do dziedziczenia (została pominięta w testamencie, nie jest spadkobiercą), może wystąpić względem pozostałych spadkobierców z roszczeniem o zapłatę odpowiedniej kwoty (zachowku).
Wysokość zachowku zależy od wartości spadku pozostawionego przez spadkodawcę oraz wielkości udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Zachowek, który przypadałby z dziedziczenia na podstawie ustawy, wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego dla uprawnionych osób, które są trwale niezdolne do pracy lub są małoletnie, w pozostałych wypadkach zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego. Podczas ustalania udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Spadkobiercy niegodni to tacy, którzy dopuścili się wobec spadkodawcy czynów niegodnych określonych w art. 928 k.c., np. podstępem lub groźbą nakłonili spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu.
Zuzanna Brud, [email protected]
Konsultacja merytoryczna: Paulina Podsiadła