Barter, czyli umowa ustalana na zasadzie „usługa za usługę” lub „towar za usługę” nie oznacza ekwiwalentności świadczeń. Świadczenie każdej strony, a w konsekwencji przychód z tego tytułu – należy rozliczać niezależnie. Oczywiście strony z reguły dążą do tego, by świadczenia obustronne były tej samej wartości, niemniej nie jest to uznawane za regułę.

Wycenę świadczenia każdej ze strony należy ustalać zgodnie z zasadą wolnego rynku, oznacza to możliwość dużej dowolności – możliwe jest zatem, by dwa niezależne podmioty zawarły umowę, w której dokonają wzajemnych świadczeń, które w umowie wycenią równoważnie.

Przykład

A i B zawarli umowę – za usługę wykonaną przez A wycenianą na 100 zł w umowie B przekazuje 50 towarów wycenianych w umowie na 2 zł za sztukę. Rynkowo usługa warta jest 1000 zł, a towary 2 zł za sztukę. Strony uzgodniły jednak umownie, że tak wzajemnie ustalają wzajemną wartość świadczeń. Podmioty nie są ze sobą powiązane. Umowa nie będzie podważona – kształtowanie zgodnie z wolnym rynkiem pozwala na taką wycenę świadczeń w umowie.
 

Wycena w umowie nie jest jednak miernikiem tego, jaki podatnik powinien wykazać jako przychód podatkowy. Barter powoduje bowiem, że u każdej ze stron powstaje przychód wyceniany odrębnie. Wycena umowna nie wpływa zatem na wartość świadczenia.

Przykład

Podmiot A wynajmuje B mieszkanie w zamian za to podmiot B zobowiązuje się utrzymać je w czystości. Strony wyceniły barter na 100 zł. Podmiot B – najemca dla celów podatku dochodowego wycenia rynkowo wartość najmu na rynku w danej miejscowości – wartość rynkowa wynosi 1500 zł. W przychodach zobowiązany jest wykazać tę ostatnią wartość, a nie wartość wzajemnych świadczeń z umowy barterowej. Jednocześnie w kosztach może wykazać wartość faktyczną zatrudnienia firmy sprzątającej. Gdyby sprzątanie wykonał samodzielnie – rozliczenie kosztów nie będzie rozliczane podatkowo.
 

W przypadku podmiotów pozostających w relacjach inwestorskich, majątkowych, zarządczych i innych powodujących, że można je uznać za podmioty powiązane – umowy barterowe wyceniane muszą być według wartości rynkowych (relacja wartości świadczeń wzajemnych może zostać podważona). Ich obniżanie lub podwyższanie musi odbywać się z uwzględnieniem ryzyka podważenia wartości świadczeń przez organ podatkowy. Stąd między podmiotami powiązanymi warto umowy barterowe wyceniać w oparciu o te zasady, którymi posługują się organy przy ustalaniu rynkowości świadczenia, ewentualnie – zawierać je dopiero po ustaleniu z organem podatkowym – porozumienia cenowego.