Wraz z przeciągającym się stanem epidemii przedłuża się okres obowiązywania liberalnych zasad ogłaszania upadłości przedsiębiorców. Korzyści z tego mogą czerpać członkowie zarządów spółek z o.o., którym grozi pociągnięcie do odpowiedzialności za zobowiązania. Pozwani o zapłatę w oparciu o art. 299 K.s.h. w czasie trwania epidemii mogą się bronić argumentem, że nie upłynął jeszcze termin na ogłoszenie upadłości spółki.

Linia obrony członka zarządu

Powiązanie terminu ogłoszenia upadłości spółki z o.o. z możliwością obrony jej członka zarządu pociąganego do odpowiedzialności odszkodowawczej za zobowiązania spółki wynika wprost z art. 299 § 2 K.s.h. Przepis ten przewiduje, że pozwany członek może podejmować obronę wykazując, m.in. że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości.

Podmiot zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (m.in. członek zarządu czy likwidator), który wniosek złoży w terminie, może skutecznie powoływać się na tę okoliczność w przypadku wytoczenia przeciwko niemu powództwa opartego o art. 299 K.s.h. Taką samą argumentację może również podnosić członek zarządu, który wykaże, że termin do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wciąż nie upłynął. Szansę ku temu obecnie daje wydłużenie terminu do ogłoszenia upadłości przez przepisy ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19... (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.), zwanej specustawą w sprawie COVID-19.

Źródło: shutterstock

Termin na ogłoszenie upadłości

Termin do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości to 30 dni od powstania ku temu podstawy. Wynika tak z art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego. Podstawą jest niewypłacalność rozumiana jako utrata możliwości wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych bądź (w przypadku m.in. spółek z o.o.) występowanie u dłużnika przez okres przekraczający 24 miesiące stanu, w którym jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku.

Obowiązujący od 13 kwietnia 2020 r. art. 15zzra specustawy w sprawie COVID-19 uregulował kwestię biegu terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19. Z jego ust. 1 wynika, że jeżeli w tym okresie powstała podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19, bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, o którym mowa w art. 21 P.u., nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega przerwaniu. Po tym okresie termin ten biegnie na nowo.

Jeśli więc stan niewypłacalności powstał od 14 marca 2020 r. (tj. od ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego) i był spowodowany COVID-19, to dłużnik nie uchybił jeszcze terminowi do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Termin ten upłynie dopiero po 30 dniach od zakończenia późniejszego ze stanów epidemicznych.

Domniemanie związku z epidemią

Powoływanie się przez członków zarządu czy likwidatorów na brak upływu terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości może nastręczać olbrzymich problemów wierzycielowi dochodzącemu roszczeń w oparciu o art. 299 K.s.h. W zdaniu ostatnim art. 15zzra ust. 1 specustawy w sprawie COVID-19 przewidziano, że jeżeli stan niewypłacalności powstał w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 domniemywa się, że zaistniał z powodu COVID-19.

W ramach obowiązującego w procesie cywilnym rozkładu ciężaru dowodu pozwani członkowie zarządu będą musieli w toku postępowania wykazać, że podstawa do ogłoszenia upadłości (stan niewypłacalności) powstała 14 marca 2020 r. bądź później. Wykazanie tej okoliczności zaktualizuje domniemanie powstania stanu niewypłacalności z powodu COVID-19. Aby wzruszyć to domniemanie, wierzyciel występujący w roli powoda będzie musiał zaoferować dowody, z których będzie wynikała okoliczność przeciwna. Wierzyciel w szczególności będzie musiał wykazywać, że to inne okoliczności spowodowały powstanie stanu niewypłacalności. Przeprowadzenie takich dowodów bez znajomości sytuacji dłużnika może się okazać skrajnie trudne. W efekcie występowanie z roszczeniami opartymi o art. 299 K.s.h. w sprawach, w których egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna po rozpoczęciu epidemii, może być ryzykowne.

Nadużycie prawa

Wierzyciel, wobec którego pozwany członek zarządu (likwidator) broni się zarzutem wstrzymania biegu terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu COVID-19, w odpowiedzi może podnosić, że korzystanie z takiego zarzutu stanowi nadużycie prawa.

Art. 15zzra specustawy w sprawie COVID-19 został wprowadzony celem zapewnienia ochrony czasowej w okresie, gdy z powodu ograniczeń w funkcjonowaniu instytucji czy firm przygotowanie wniosku o ogłoszenie upadłości mogło być niemożliwe albo skrajnie utrudnione. Ostatecznie tylko w pierwszych miesiącach epidemii życie gospodarcze było na tyle zdezorganizowane, że przygotowanie wniosku o ogłoszenie upadłości wraz z niezbędnymi załącznikami mogło nastręczać znacznych trudności. Jednak w przypadku powstania podstaw do ogłoszenia upadłości np. w lipcu 2020 r., przygotowanie i złożenie wniosku w terminie 30 dni od tego zdarzenia nie napotykało już w praktyce żadnych ograniczeń. W takiej sytuacji powoływanie się przez członka zarządu pozwanego w sprawie z art. 299 K.s.h. na przepisy specustawy w sprawie COVID-19 może być traktowane jako sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. W efekcie podejmowanie obrony w taki sposób może nie być traktowane jako wykonywanie prawa i nie będzie korzystać z ochrony (art. 5 Kodeksu cywilnego - Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm). Skuteczność powołania się na nadużycie prawa w ramach art. 5 K.c. powinno być każdorazowo oceniane z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.02.2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 1228 ze zm.)

Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1526 ze zm.)

autor: Paweł Cierkoński
Gazeta Podatkowa nr 35 (1910) z dnia 2022-05-02

Umowa o pracę czy cywilnoprawna? Praktyczne wskazówki. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl

Koronawirus w Polsce