Kolizja samochodowa to skomplikowany problem w zakresie nie tylko prawa ubezpieczeniowego (wypłata odszkodowania), ale również podatków dochodowych i pośrednich (VAT).
Metody wypłaty odszkodowania
Ubezpieczyciel stosuje dwie metody wypłat. Są to: metoda kosztorysowa, zakładająca wstępną ocenę szkód i wypłatę odszkodowania na podstawie przedstawionego wyliczenia z uwzględnieniem cen rynkowych niezbędnych prac, oraz metoda rachunkowa, polegająca na przekazaniu odszkodowania po okazaniu zakładowi ubezpieczeń faktur stwierdzających poniesione koszty
Osoba fizyczna rozbiła prywatne auto
W takim przypadku problem w zasadzie nie istnieje. Niezależnie od zastosowanej metody wypłaty odszkodowania zakład ubezpieczeń przekaże pełną kwotę za naprawę. Od woli ubezpieczonego powinno zależeć, którą metodę wybierze. Zgodnie bowiem z kodeksem cywilnym naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 363 kodeksu cywilnego). Nie budzi również wątpliwości, że wypłata obejmie wartość napraw powypadkowych łącznie z zawartym w cenie podatkiem VAT (czyli faktycznie ubezpieczony otrzyma 100% poniesionej straty). Warunkiem oczywiście jest to, że poniesiony koszt naprawy zmieści się w tzw. sumie ubezpieczenia, czyli maksymalnej kwocie widniejącej na umowie OC, do której to sumy zakład ponosi odpowiedzialność.
UWAGA (VAT a odszkodowanie): W stosunku do metody kosztorysowej Sąd Najwyższy w dniu 17 maja 2007 r. (sygn. akt III CZP 150/06) wskazał, że: „odszkodowanie przysługujące na podstawie umowy ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego za szkodę powstałą w związku z ruchem tego pojazdu, ustalone według cen części zamiennych i usług, obejmuje kwotę podatku od towarów i usług (VAT) w zakresie, w jakim poszkodowany nie może obniżyć podatku od niego należnego o kwotę podatku naliczonego”.
W stosunku do metody rachunkowej Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 kwietnia 1997 r. (sygn. akt III CZP 14/1997) argumentował, że „odszkodowanie za szkodę poniesioną przez podatnika podatku VAT na skutek zniszczenia rzeczy, ustalone według ceny rzeczy, nie obejmuje podatku VAT mieszczącego się w tej cenie, w zakresie, w jakim poszkodowany może obniżyć należny od niego podatek o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu rzeczy”. Tym samym, jeżeli poszkodowanym nie jest podatnik VAT, to należy mu się kwota w pełnym wymiarze.
Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz. 1151 ze zm.) w art. 17a wskazuje dobitnie na poprawność tez Sądu Najwyższego. W przypadku okazania zakładowi ubezpieczeń przez podmiot niebędący podatnikiem podatku od towarów i usług faktury za naprawę szkody komunikacyjnej, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany uwzględnić w odszkodowaniu ten podatek.
Gdyby zdarzyło się, że ubezpieczyciel nie wypłacił odszkodowania łącznie z podatkiem VAT, osobie takiej przysługuje prawo roszczenia zwrotnego i domagania się tej kwoty. Warunkiem jest oczywiście, że roszczenie osoby fizycznej nie przedawniło się (będzie to termin 3-letni, a gdy podstawą do wypłaty był czyn niedozwolony, np. przestępstwo – jest to termin 10-letni).
Prywatne auto a podatek
Kwota wypłacona stanowi co prawda przychód, jednak jest to przychód zwolniony z opodatkowania. Zwolnieniu z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlegają bowiem kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem:
- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane na zasadzie ogólnej lub podatkiem liniowym,
- dochodu z tytułu inwestowania w fundusze ubezpieczeniowe w przypadku ubezpieczeń związanych z funduszami kapitałowymi.
Tym samym kwoty odszkodowania z tytułu szkody w prywatnym samochodzie nie należy wykazywać w PIT rocznym składanym przez podatnika do 30 kwietnia.
Gdy szkodę ponosi przedsiębiorca
W przypadku przedsiębiorcy sprawa wygląda odmiennie, bowiem rozliczenie przychodów i kosztów zależy od wykupienia ubezpieczenia AC.
Za przychód uznaje się bowiem otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Tym samym przychód rozpoznaje tylko przedsiębiorca, który faktycznie uzyska odszkodowanie. Jeżeli zakład ubezpieczeń zwleka z wypłatą – przychód nie występuje do momentu jego otrzymania.
Koszty uzyskania przychodów z tytułu szkód powypadkowych i remontów wystąpią tylko wtedy, gdy samochód objęty jest ubezpieczeniem dobrowolnym. Na pytanie, co to jest ubezpieczenie dobrowolne, najbezpieczniej odpowiedzieć, że jest to auto casco. Posiadacz NW może mieć kłopot w rozliczeniu kosztów uzyskania przychodów z tytułu szkody (NW to ubezpieczenie osoby, a nie samochodu). Potwierdza to Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław-Śródmieście w interpretacji z 15 listopada 2005 r. (sygn. akt PD I 415/18/28a/05).
Gdy umowa ubezpieczenia stwierdza, że koszty naprawy ponosi ubezpieczyciel, podatnik nie otrzyma odszkodowania (nie będzie ono przychodem), ale i nie rozliczy kosztów. Faktury będą wystawiane bezpośrednio na ubezpieczyciela.
W przypadku natomiast, gdy samochód objęty jest wyłącznie ubezpieczeniem obowiązkowym stosować należy zasadę, że do przychodów nie zalicza się zwróconych innych wydatków niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów (pamiętamy, że w przypadku samego OC kosztów nie stanowią szkody powypadkowe). Potwierdził to WSA w Gdańsku (sygn. akt I SA/Gd 357/07 i I SA/Gd 358/07).
Podatek VAT nie będzie zwracany
Jak wskazał Sąd Najwyższy, jeśli istnieje podstawa odliczenia VAT z tytułu zakupu części lub dokonanych napraw – ubezpieczyciel wypłaci kwotę netto. Wyłącznie przedsiębiorca zwolniony podmiotowo lub przedmiotowo z VAT (który nie ma prawa odliczenia) ma prawo żądać od zakładu ubezpieczeń pełnej kwoty za naprawę.
Piotr Szulczewski
Analityk Bankier.pl Firma i Podatki