Zadaniem organów podatkowych jest zapewnienie ciągłego strumienia dochodów budżetowych. Instytucje te mają za zadanie zgromadzić możliwie dużo środków dla realizacji zadań Państwa, a wszystkie teorie, wskazujące że działania te są podejmowane w trosce o interes przedsiębiorców można potraktować z przymrużeniem oka.
Kłopoty z domknięciem budżetu sprawiają, że fiskus coraz częściej przyjmuje postawę tak szeroko pro fiskalną, że właściwie każdą wykładnię przepisów działającą na korzyść podatnika traktuje jako nieprawidłową.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60, ze zm., dalej: OP) w art. 123 przyznaje podatnikowi (także płatnikowi, inkasentowi i osobie trzeciej odpowiedzialnej za zobowiązania podatkowe) prawo do czynnego udziału w postępowaniu podatkowym. Jest to fundamentalne prawo, które nie może zostać naruszone. Rozwinięciem tej zasady jest m.in. prawo podmiotu do wglądu w akta postępowania, zgłaszanie wniosków dowodowych oraz czynny udział w przeprowadzaniu dowodu z przesłuchania świadków, tj. zadawania im pytań i składania wyjaśnień.
Sądy administracyjne za każdym razem badają czy strona miała możliwość brania udziału w prowadzonym postępowaniu, a naruszenie zasady zapewnienia stronie czynnego udziału jest sankcjonowane koniecznością wznowienia postępowania jeżeli strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu (należy przy tym pamiętać, że obowiązkiem organu jest jedynie zapewnienie stronie możliwości uczestniczenia w postępowaniu, a inną kwestią jest czy strona będzie chciała z tej możliwości skorzystać).
W praktyce jednak często bywa tak, że organy podatkowe czy organy kontroli skarbowej co prawda nie ograniczają całkowicie prawa strony do udziału w określonych czynnościach ale znacznie je utrudniają. Przykładem może być utrudniony udział w przesłuchaniach świadków.
Zgodnie z art. 190 OP strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka przynajmniej na siedem dni przed dokonaniem tej czynności.
Jednak i tu szybko wykształciła się praktyka fiskusa polegająca na wykorzystywaniu faktu, że OP nie określa treści zawiadomienia przewidzianego w art. 190 OP. Na tej podstawie fiskus, wskazując na obawę wpływania na zeznania świadków przed przesłuchaniem, zawiadamia stronę o terminie przesłuchania ale nie podaje informacji kto będzie przesłuchiwany i na jaką okoliczność. W rezultacie stwarza to tylko iluzoryczną możliwość zadawania świadkowi pytań, ponieważ strona nie ma wcześniej możliwości przygotowania się do przesłuchania i np. ułożenia pytań, które mogłyby przyczynić się do rozwiązania sprawy.
Dzieje się to przy akceptacji sądów np. wyrok NSA z 30 marca 2012 r., sygn. akt II FSK 1876/10. W wyroku tym Sąd zgodził się ze stanowiskiem organu odmawiającym wglądu do wezwania świadka, zawierającego jego imię, nazwisko i adres, podkreślając, że organ podatkowy dążył do ustalenia prawdziwego stanu faktycznego. W przeciwnym razie świadek mógłby być poddany sugestiom innych osób. Sędzia NSA Jerzy Rypina podkreślił, że takie działanie spełniło wszelkie przesłanki wynikające z Ordynacji podatkowej.
W literaturze wskazuje się jednak, że takie działanie fiskusa stanowi naruszenie rzetelności postepowania, które nie może być tłumaczone obawą matactwa, ponieważ w postępowaniu nie istnieje coś takiego jak domniemanie matactwa strony, a możliwość merytorycznego przygotowania się do przesłuchania świadka stanowi kluczowy element obrony.
Rafał Dąbrowski
Konsultant podatkowy
Russell Bedford Poland Sp. z o.o.