Powstanie obowiązku podatkowego oznacza w uproszczeniu obowiązek ujawnienia czynności w ewidencji VAT w dniu powstania obowiązku podatkowego, a także ujęcia tej czynności w deklaracji VAT za ten właśnie okres, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Zgodnie z ogólną zasadą obowiązek podatkowy w podatku VAT powstaje:

1. Z chwilą wydania towaru / wykonania usługi.
2. W odniesieniu do przyjmowanych częściowo usług, usługę uznaje się również za wykonaną, w przypadku wykonania części usługi, dla której to części określono zapłatę.
3. Usługę, dla której w związku z jej świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Zasada ta dotyczy zarówno usług, jak i dostawy towarów prócz wydania towarów na podstawie umowy dzierżawy, najmu, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze zawartej na czas określony lub umowy sprzedaży na warunkach odroczonej płatności, jeżeli umowa przewiduje, że w następstwie normalnych zdarzeń przewidzianych tą umową lub z chwilą zapłaty ostatniej raty prawo własności zostanie przeniesione.
4. W przypadku zaliczki obowiązek podatkowy ulega przyspieszeniu.

Data wystawienia faktury VAT od 2014 r. nie powoduje - co do zasady - powstania obowiązku podatkowego. Należy jednak sprawdzić, czy wykonywana czynność nie stanowi jednej z czynności szczególnych, w przypadku których obowiązek podatkowy powstaje na innych zasadach niż powyższe.

Wydanie części towaru rodzi obowiązek podatkowy w stosunku do tej właśnie części. Takie częściowe wydanie jest bowiem traktowane jako odrębne wydanie towaru, bez względu na to, jakiej ilości towaru dotyczy umowa.

Wykonanie częściusługi rodzi obowiązek podatkowy jedynie wtedy, gdy część ta zostanie wyodrębniona w umowie, a zarazem zostanie za tę część określone odrębnie wynagrodzenie częściowe (np. za kazde zbudowane piętro budynku X zł, albo X zł za usługi świadczone w danym miesiącu). W razie niewyodrębnienia zamkniętych części usługi obowiązek podatkowy powstanie po wykonaniu całości usługi (bez względu na okres trwania), a ewentualne wcześniejsze wpłaty traktować należy jako zaliczki.

Strony mogą również postanowić o zawarciu umowy o stałe dostawy towarów czy o stałe świadczenie usług. Obowiązek podatkowy powstaje w takim przypadku z upływem okresu rozliczeniowego, niezależnie od daty wystawienia faktury VAT z tytułu takiej czynności, a w przypadku sprzedaży ciągłej przez okres dłuższy niż rok - nie rzadziej niż z końcem roku.

W przypadku opodatkowanych czynności nieodpłatnych (art.7 ust.2 i art.8 ust.2 ustawy o VAT) obowiązek podatkowy powstaje według tych samych zasad. Również w przypadku importu usług oraz dostawy towarów opodatkowanej u nabywcy. Na tych samych ww. zasadach powstaje obowiązek podatkowy w imporcie usług oraz w dostawie towarów opodatkowanej u nabywcy.

Obowiązek podatkowy z tytułu należnych na podstawie odrębnych przepisów dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze powstaje z chwilą uznania rachunku bankowego podatnika. W przypadku uznania rachunku bankowego podatnika zaliczką z tytułu dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze obowiązek podatkowy powstaje w tej części.

Zaliczka

Jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, wkład budowlany lub mieszkaniowy przed ustanowieniem spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w odniesieniu do otrzymanej kwoty. Wyjątkiem są następujące czynności:

• dostawy energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego,>
• świadczenie usług:
  • telekomunikacyjnych i radiokomunikacyjnych,
  • wymienionych w poz. 140-153, 174 i 175 załącznika nr 3 do ustawy,
  • najmu, dzierżawy, leasingu lub usług o podobnym charakterze
  • ochrony osób oraz usług ochrony, dozoru i przechowywania mienia,
  • stałej obsługi prawnej i biurowej,
  • dystrybucji energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego,
    • z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b, stanowiących import usług.

W przypadku powyższej grupy otrzymanie zaliczki:

• nie powoduje obowiązku wystawienia faktury VAT,
• nie powoduje powstania obowiązku podatkowego.

W przypadku uznania rachunku bankowego podatnika zaliczką z tytułu dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze obowiązek podatkowy powstaje w tej części.

Warto zauważyć, że wpłata pewnej kwoty na poczet przyszłych należności, bez określenia o jakie należności chodzi, gdy brak jest jakichkolwiek konkretnym umów, zamówień itp., nie rodzi obowiązku w zakresie VAT do chwili konkretyzacji tych obowiązków. Jak uznał Europejski Trybunał Sprawiedliwości w sprawach C-255/02, C-419/02 i C-223/0 z zaliczką opodatkowaną mamy do czynienia jedynie wtedy, gdy wszystkie elementy przyszłej dostawy czy usługi są już znane w chwili zapłaty zaliczki. Przedpłata, dokonana w kwocie ryczałtowej, na towary wskazane w sposób ogólny w wykazie, który może zostać w każdej chwili zmieniony za porozumieniem nabywcy i sprzedawcy, z którego to wykazu nabywca może ewentualnie wybrać towary, na podstawie umowy, którą może on w każdej chwili jednostronnie rozwiązać, odzyskując w całości niewykorzystaną przedpłatę, to nie zaliczka. Nie podlega opodatkowaniu. Zaliczka to bowiem wyjątek od reguły, jaką jest opodatkowanie dostawy czy usługi, a zatem interpretacja pojęcia zaliczki nie może być rozsrzerzająca.

Zlecenie, agencja, komis

Obowiązująca do 2013 r. zasada wskazywała, że jeżeli podatnik wydaje towar podmiotowi prowadzącemu przedsiębiorstwo maklerskie, zarządzającego funduszami inwestycyjnymi, agenta, zleceniobiorcy lub innej osoby świadczącej usługi o podobnym charakterze, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania przez podatnika zapłaty za wydany towar, nie później jednak niż w terminie 30 dni, licząc od dnia wykonania usługi przez ten podmiot. W przypadku wydania towarów przez komitenta na rzecz komisanta, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania przez komitenta zapłaty za wydany towar, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dostawy towarów dokonanej przez komisanta. Zasady te należy stosować również w dostawie towarów, dla której podatnikiem jest nabywca.

Przepisy obowiązujące od 1 stycznia 2014 r. wskazują, że terminem powstania obowiązku podatkowego w takim przypadku będzie otrzymanie całości lub części zapłaty przez komitenta, w przypadku dostawy towarów przez komitenta komisantowi, nawet jeśli termin ten przekroczy 30 dni.

W przypadku komisu kupna, czyli dostaw towarów dokonywanych na rzecz komitenta przez komisanta, obowiązek podatkowy powstaje na zasadach ogólnych, w okresie dokonania tej dostawy. Stąd też zmianie ulega zasada, w myśl której obowiązek podatkowy powstaje w terminie wystawienia faktury, nie później niż 7 dni od dnia wydania towaru, na rzecz zasady powstania tego obowiązku w terminie wydania towaru komitentowi (ewentualnie - okresie uzyskania zaliczki).

Eksport i import

Od 2014 r. Obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą powstania długu celnego, z zastrzeżeniem, że:

• w przypadku objęcia towarów procedurą celną przetwarzania pod kontrolą celną obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą objęcia towarów tą procedurą.
• w przypadku objęcia towarów procedurą celną: składu celnego, odprawy czasowej z całkowitym zwolnieniem od należności celnych przywozowych, uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń, tranzytu lub przeznaczeniem celnym - wprowadzenie towarów do wolnego obszaru celnego lub składu wolnocłowego, jeżeli od towarów tych pobierane są opłaty wyrównawcze lub opłaty o podobnym charakterze - obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą wymagalności tych opłat.

W eksporcie towarów zastosowanie od 2014 r. znajduje zasada ogólna powstania obowiązku podatkowego. Dodatkowo w przypadku eksportu zaliczka opodatkowana jest według stawki 0% VAT pod warunkiem że wywóz towarów nastąpi w terminie 2 miesięcy, licząc od końca miesiąca, w którym podatnik otrzymał tę zapłatę, oraz podatnik w tym terminie otrzymał dokument potwierdzający eksport. Zasadę tę stosuje się również, jeżeli wywóz towarów nastąpi w terminie późniejszym, pod warunkiem że wywóz towarów w tym późniejszym terminie jest uzasadniony specyfiką realizacji tego rodzaju dostaw potwierdzoną warunkami dostawy, w których określono termin wywozu towarów.

Artur M. Brzeziński

• data utworzenia: 21-04-2004
• data modyfikacji: 01-06-2015