W połowie stycznia upływa ostateczny termin wyceny majątku objętego spisem z natury, sporządzanego na koniec i na początek nowego roku podatkowego. Poszczególne składniki majątku objętego spisem wycenia się stosując odmienne zasady. Warto zatem poznać przepisy, regulujące metody wyceny.

Wyceny dokonuje się najpóźniej w terminie 14 dni od daty sporządzenia spisu z natury. Dokonują podatnicy prowadzący działalność gospodarczą na zasadach ogólnych i według podatku liniowego - rozliczający się na podstawie podatkowej księgi przychodów rozchodów oraz podatnicy rozliczający się ryczałtowo od przychodów ewidencjonowanych, prowadząc ewidencję ryczałtu.

Wyceny spisu z natury nie dokonują natomiast ci podatnicy, którzy nie muszą w ogóle sporządzać spisu, czyli opodatkowani kartą podatkową czy podatkiem tonażowym.

W przypadku opodatkowanych ryczałtowo wyceny dokonuje się jednokrotnie – objęty wyceną pozostaje bowiem wyłącznie spis z natury na początek roku. U prowadzących KPiR wycena obejmuje dwa spisy – niemniej podatnik stosujący zasadę przepisania spisów uprości swoje zadanie na początek i na koniec roku i będzie ono wyglądało prawie tak samo, jak u w ryczałcie.

Spis z natury nie dotyczy jedynie wyceny jednostkowej towaru. Pamiętać trzeba, by w spisie ująć:

• jednostkę miary,
• ilość stwierdzoną w czasie spisu,
• cenę w złotych i groszach za jednostkę miary,
• wartość wynikającą z przemnożenia ilości towaru przez jego cenę jednostkową,
• łączną wartość spisu z natury.

U podatników rozliczających się ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych zastosować należy dwie zasady wyceny, dotyczące towarów i innych składników objętych spisem (zatem zastosuje je do wszystkich spisywanych składników). Dokonać ich należy bowiem według:

• cen zakupu albo
• według cen rynkowych z dnia sporządzenia spisu, jeżeli są one niższe od cen zakupu, a także gdy nie jest możliwe ustalenie ceny zakupu.

Przez cenę zakupu rozumie się cenę, jaką nabywca płaci za zakupione składniki majątku, pomniejszoną o podatek od towarów i usług, podlegający odliczeniu zgodnie z odrębnymi przepisami, a przy imporcie - powiększoną o należne cło i podatek akcyzowy, opłaty wyrównawcze oraz opłaty celne dodatkowe, zaś w przypadku otrzymania składnika majątku w drodze darowizny lub spadku -wartość odpowiadającą cenie zakupu takiego samego lub podobnego składnika.

W przypadku podatników prowadzących KPiR wyceny dokonuje się według:

• materiały i towary handlowe objęte spisem z natury według cen zakupu lub nabycia (podatnik może dowolnie wybrać metodę z tych dwóch powyższych) albo według cen rynkowych z dnia sporządzenia spisu, jeżeli są one niższe od cen zakupu lub nabycia (metoda alternatywna obowiązkowa przy cenie rynkowej niższej niż cena zakupu lub nabycia),
• półwyroby (półfabrykaty), wyroby gotowe i braki własnej produkcji wycenia się według kosztów wytworzenia,
• odpady użytkowe, które w toku działalności utraciły swoją pierwotną wartość użytkową - według wartości wynikającej z oszacowania uwzględniającego ich przydatność do dalszego użytkowania.

Ceną zakupu jest cena, jaką nabywca płaci za zakupione składniki majątku, pomniejszoną o podatek od towarów i usług, podlegający odliczeniu zgodnie z odrębnymi przepisami, a przy imporcie powiększoną o należne cło, podatek akcyzowy oraz opłaty celne dodatkowe, obniżoną o rabaty opusty, inne podobne obniżenia, w przypadku zaś otrzymania składnika majątku w drodze darowizny lub spadku - wartość odpowiadającą cenie zakupu takiego samego lub podobnego składnika.

Cena nabycia to cena zakupu składnika majątku powiększona o koszty uboczne związane z zakupem towarów i składników majątku do chwili złożenia w magazynie według ich cen zakupu, a w szczególności koszty transportu, załadunku i wyładunku oraz ubezpieczenia w drodze.

Koszt wytworzenia obejmuje wszelkie koszty związane bezpośrednio i pośrednio z przerobem materiałów, z wykonywaniem usług lub pozyskaniem (wydobyciem) kopalin, z wyłączeniem kosztów sprzedaży wyrobów gotowych i usług.

Istnieją również szczególne zasady dotyczące kilku przypadków, i tak:

• dla niesprzedanych na dzień sporządzania spisu wartości dewizowych (w kantorach) – wyceny dokonuje się według cen zakupu z dnia sporządzenia spisu, a w dniu kończącym rok podatkowy - według cen zakupu, jednak w wysokości nie wyższej niż kurs średni ogłaszany przez Narodowy Bank Polski w dniu kończącym rok podatkowy,
• dla rzeczy zastawionych - według ich wartości rynkowej,
• przy działalności usługowej i budowlanej produkcję niezakończoną wycenia się według kosztów wytworzenia, z tym że nie może to być wartość niższa od kosztów materiałów bezpośrednich zużytych do produkcji niezakończonej.
• produkcję zwierzęcą objętą spisem z natury wycenia się według cen rynkowych z dnia sporządzenia spisu, z uwzględnieniem gatunku, grupy i wagi zwierząt.

W razie wycen uszkodzonych lub przeterminowanych składników majątku lub takich, które wyszły już z mody -  lub innych wycen towarów w kwocie niższej od ceny zakupu lub nabycia albo od kosztów wytworzenia, należy przy poszczególnych pozycjach uwidocznić również jednostkową cenę zakupu (nabycia) lub koszt wytworzenia.

W przypadku podatników prowadzących pełną księgowość – wyceny odbywają się na innych zasadach – zgodnie z warunkami wskazanymi w ustawie o rachunkowości oraz polityce rachunkowości jednostki.

Suma wycen wpływa bezpośrednio na kwoty wykazywane w podsumowaniu KPiR oraz podatek roczny. W przypadku podatników rozliczających się na zasadach ogólnych i według podatku liniowego – różnica między sumą wycen na koniec i początek roku podlega rozliczeniu z przychodami i kosztami danego roku, a w konsekwencji – opodatkowaniu w roku, za który sporządza się te wyceny.