Zbieg tytułów ubezpieczenia - kilka umów lub kilka tytułów opłacania składek - ile zapłacić na ZUS?

* Ilekroć mowa o "umowie zlecenia" należy przez to rozumieć umowę agencyjną, zlecenia lub o świadczenie  usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące  zlecenia.

Zleceniobiorca[1], dla którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom jako zleceniobiorca oraz z innych  tytułów (wymienionych w pkt. 1-6). Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę  minimalnego wynagrodzenia.[2]

Analogiczna zasada jak dla zleceniobiorcy ma zastosowanie do osoby współpracującej przy wykonywaniu umowy zlecenia.

1. w celu rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych ustalania łącznej podstawy wymiaru składek należy dokonywać odrębnie dla każdego miesiąca,

1. ustalając łączną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie uwzględnia się podstawy wymiaru składek wykazanej za miesiąc po ustaniu danego tytułu ubezpieczenia, tj. za miesiąc, w którym ubezpieczony nie podlegał już ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym ani jeden dzień (należy rozliczyć składki za ubezpieczonego wykazując kod tytułu ubezpieczenia rozpoczynający się cyframi 30 00). W tym miesiącu nie zachodzi bowiem zbieg ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tym tytułem,

1. z tytułów, wobec których istnieje ustalony, na zasadach wskazanych wyżej, obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia za dany miesiąc powinna być ustalana na zasadach ogólnych. Kwota minimalnego wynagrodzenia nie jest kwotą graniczną podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dokonuje się jedynie w celu rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w razie zbiegu określonych tytułów ubezpieczeń,

1. ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dla celu rozstrzygnięcia zbiegu tytułów dokonuje się według kolejności ich powstawania.[3]

   Ubezpieczony może zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jednak wybór ten powinien uwzględniać zasadę podaną na wstępie. Przykładowo ubezpieczony, który zawarł trzy kolejne umowy zlecenia (i zachodzi zbieg tych tytułów) nie może "skutecznie" dokonać wyboru dwóch z nich jako tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń, jeśli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu tych dwóch umów nie osiąga minimalnego wynagrodzenia.

   W przykładach (poniżej) przyjęto, że ubezpieczony nie dokonał zmiany tytułu obowiązkowych ubezpieczeń, chyba że zostało to wyraźnie wskazane w przykładzie.

   Ubezpieczony może także dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów (nie rodzących obowiązku tych ubezpieczeń),

1. ilekroć jest mowa o przychodzie zleceniobiorcy lub wykonawcy należy przez to rozumieć przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, który stanowiłby podstawę wymiaru składek, gdyby umowa rodziła obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.[4] W pierwszym kroku należy bowiem rozstrzygnąć zbieg ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Dopiero w odniesieniu do umów, które rodzą taki obowiązek można mówić o podstawie wymiaru składek na te ubezpieczenia (ustala się podstawę wymiaru składek, którą należy wykazać w imiennych raportach rozliczeniowych),

2. w odniesieniu do miesiąca, w którym wystąpiła niezdolność do pracy skutkująca uzyskaniem niższego przychodu lub nieuzyskaniem go, przy sumowaniu podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe należy uwzględnić w przypadku:

a) zleceniobiorców, dla których odpłatność w umowie zlecenia została określona miesięcznie kwotowo, kwotę określoną w umowie zlecenia.

Zasada ta nie ma zastosowania w przypadku osób, dla których odpłatność w umowie została określona w kwotowej stawce godzinowej, akordowej albo prowizyjnie.

b) duchownych - kwota minimalnego wynagrodzenia,

c) osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolnicza działalność - wysokość najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obowiązująca te osoby, tj. 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego,

d) osób współpracujących ze zleceniobiorcami - kwota minimalnego wynagrodzenia,

e) osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą - kwota 30% minimalnego wynagrodzenia.

Niezdolność do pracy musi być związana z korzystaniem z zasiłku z ubezpieczenia społecznego (zobacz przykład 18).

7. w przypadku, gdy zleceniobiorca uzyska przychód z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia, jednakże w całości za okres sprzed 1 stycznia 2016 r., w którym podlegał wyłącznie obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, a umowa ta trwa po tej dacie, przychodu tego nie należy uwzględniać przy ustalaniu łącznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (zobacz przykład 19).

   W takim przypadku za ubezpieczonego powinny zostać złożone za miesiąc, w którym przychód taki został uzyskany, dwa imienne  raporty miesięczne:

• ZUS RZA z kodem rozpoczynającym się cyframi 30 00, w którym zostaną rozliczone należne składki na ubezpieczenie zdrowotne od przychodu za okres sprzed 1 stycznia 2016 r., stanowiącego podstawę wymiaru składki na to ubezpieczenie,

• ZUS RCA z kodem rozpoczynającym się cyframi 04 11- "zerowy", albo z rozliczeniem składek, jeśli ubezpieczony w tym miesiącu uzyskał także przychód za okres od 1 stycznia 2016 r.

7. w przypadku, jeżeli do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 9 ust. 2c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (zleceniobiorca lub osoba współpracująca), w razie istnienia zbiegu wskazanego wyżej, jest zobowiązany więcej niż jeden płatnik składek, składka jest opłacana przez każdego płatnika, chyba że ubezpieczony przedłoży płatnikowi dokumenty, z których wynika brak konieczności opłacania składek. Ustawowy wymóg opłacania składek oznacza, iż każdyzleceniodawca obowiązany jest zgłosić ubezpieczonego do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Dotyczy to także zleceniobiorców, którzy przed 1 stycznia 2016 r. podlegali wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu, a umowa zlecenia nie wygasła ani nie została rozwiązana przed tą datą.

Przepisy nie precyzują rodzaju dokumentów, które ubezpieczony może przedłożyć płatnikowi. Zagwarantowano zatem stronom dowolność. Istotne jest, aby z przedłożonych dokumentów wynikały wszystkie okoliczności niezbędne do rozstrzygnięcia zbiegu tytułów w danym przypadku, a tym samym stwierdzenia braku konieczności opłacania składek.

W przypadku, gdy dokumenty przedłożone przez ubezpieczonego okażą się niezgodne ze stanem faktycznym, co spowoduje, że dokumenty ubezpieczeniowe złożone za ubezpieczonego są nieprawidłowe, płatnik będzie zobowiązany do złożenia odpowiednich korekt dokumentów ubezpieczeniowych, na zasadach ogólnych.

Przykładowo jeśli płatnik oparł się na oświadczeniu zleceniobiorcy, iż z tytułu wcześniejszej umowy zlecenia zawartej z innym zleceniodawcą ma stałą odpłatność kwotową za jej wykonywanie (wypłata następuje w stałej miesięcznej wysokości) w wysokości 1 850 zł i zgłosił go wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego, a następnie okaże się, iż faktycznie w danym miesiącu czy miesiącach osiągnięty przychód, stanowiący podstawę wymiaru składek, był niższy (nie był to przypadek pobierania zasiłku z ubezpieczenia społecznego),to płatnik będzie zobowiązany złożyć prawidłowe dokumenty ubezpieczeniowe.