Świadczenia chorobowe, w tym m.in. zasiłek chorobowy, zasiłek opiekuńczy i zasiłek macierzyński, przysługują osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu. Mogą zatem na nie liczyć, po zaistnieniu określonego ryzyka, także osoby zatrudnione doraźnie, w tym na bardzo krótkie okresy, np. na okres wakacji, o ile zaliczają się do grona ubezpieczonych i spełniają warunki do uzyskania danego świadczenia.
Świadczenia chorobowe
Zdarza się, że osoba podejmująca pracę nie może jej świadczyć ze względu na:
- swoją niezdolność do pracy albo pobyt w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym,
- konieczność opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny, albo
- przyjście na świat swojego dziecka lub przyjęcie dziecka na wychowanie.
Na wskazane okoliczności ustawodawca przewidział stosowne świadczenia, tj. w głównej mierze:
- zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne,
- zasiłek opiekuńczy oraz
- zasiłek macierzyński.
Przysługują one jednak z ubezpieczenia chorobowego lub - w przypadku pierwszej grupy świadczeń, gdy niezdolność do pracy powstała w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej - ubezpieczenia wypadkowego, na zasadach określonych w:
- ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2025 r. poz. 501), zwanej ustawą zasiłkową lub
- ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2025 r. poz. 257), zwanej ustawą wypadkową.
Przewidziane są zatem wyłącznie dla osób podlegających danemu ubezpieczeniu (patrz Tabela 1).
Przy czym za pierwsze w danym roku kalendarzowym dni niezdolności do pracy, o której mowa w art. 92 Kodeksu pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 277), pracodawcy wypłacają tzw. wynagrodzenie chorobowe, finansowane z własnych środków, ale tylko swoim pracownikom i to pod warunkiem, że spełniają oni kryteria do uzyskania zasiłku chorobowego.
| Przyczyna nieobecności w pracy | Rodzaj świadczenia | Świadczenie należne |
| choroba, pobyt w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym | wynagrodzenie chorobowe i/lub zasiłek chorobowy | osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu i/lub wypadkowemu |
| dalsza niezdolność do pracy po wyczerpaniu zasiłku chorobowego | świadczenie rehabilitacyjne | |
| konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny | zasiłek opiekuńczy | osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu |
| urodzenie (się) dziecka albo przyjęcie dziecka na wychowanie lub utrzymanie | zasiłek macierzyński |
Praca wakacyjna
Nie każdy rodzaj pracy rodzi obowiązek ubezpieczenia, co dotyczy m.in. uczniów i studentów, którzy w okresie wakacji decydują się na podjęcie pracy zarobkowej. Często jest to praca doraźna, wykonywana przez krótki okres, w ramach umowy zlecenia, która do ukończenia 26. roku życia nie stanowi dla tych osób tytułu do ubezpieczeń społecznych, w tym chorobowego i wypadkowego (patrz Tabela 2 i ramka), a tym samym w razie określonego ryzyka nie daje uprawnień do świadczeń (przykład 1).
| Uczeń lub student w wieku | Ubezpieczenie z tytułu zatrudnienia w ramach | |||||
| samodzielnej umowy zlecenia | umowy o pracę | |||||
| chorobowe | wypadkowe | chorobowe | wypadkowe | |||
| do 26 lat | nie dotyczy* | obowiązkowe | ||||
| powyżej 26 lat | dobrowolne | obowiązkowe | obowiązkowe | |||
| ||||||
Praca na umowę zlecenia a podleganie ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące, z założenia obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Tym samym:
Stanowi o tym art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 i art. 11 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2025 r. poz. 350 ze zm.), zwanej ustawą systemową, która jednocześnie w art. 6 ust. 4 zastrzega, iż wymienione wcześniej osoby nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat. Ponieważ bez ubezpieczeń emerytalno-rentowych nie można być objętym ubezpieczeniem wypadkowym i chorobowym, uczący się zleceniobiorca do ukończenia 26. roku życia nie ma możliwości skorzystania ze stosownych świadczeń chorobowych. |
Inaczej jednak jest, gdy z uczniem lub studentem zawierana jest umowa o pracę. Wówczas bowiem, tak jak w przypadku innych pracowników, z mocy prawa podlega on ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu i wypadkowemu (patrz Tabela 2). Co istotne, bez znaczenia jest, na jaki okres umowa ta jest zawierana i w jakim wymiarze czasu pracy, choć pierwsza ze wskazanych okoliczności może mieć wpływ na prawo do wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku chorobowego (przykłady 2 i 3).
Przykład 1 23-letnia studentka zatrudniła się na umowę zlecenia na okres od 1 czerwca do 30 września 2025 r. W dniu 5 czerwca 2025 r., jadąc do pracy, uległa wypadkowi, w wyniku którego do końca okresu zawartej umowy będzie niezdolna do pracy. Ponieważ ze względu na swój wiek i status studenta nie podlega ona ubezpieczeniu chorobowemu, nie może uzyskać prawa do zasiłku chorobowego.
Załóżmy, że 23-letnia studentka z przykładu 1 zatrudniła się nie w ramach umowy zlecenia, tylko na umowę o pracę na 1/2 etatu. W tej sytuacji, z uwagi na fakt, iż jej niezdolność do pracy powstała w wyniku wypadku w drodze do pracy, spełnia ona warunki do uzyskania prawa do świadczenia chorobowego od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego (art. 4 ust. 3 pkt 2 ustawy zasiłkowej z uwzględnieniem art. 92 § 3 Kodeksu pracy). Zakładając, że niezdolność do pracy została/zostanie potwierdzona stosownymi zaświadczeniami lekarskimi wystawionymi na nieprzerwany okres od 5 czerwca do 30 września 2025 r. i w 2025 r. nie korzystała ona (np. z tytułu wcześniejszego zatrudnienia na umowę o pracę) z wynagrodzenia chorobowego, z tego tytułu przysługuje jej zatem odpowiednio za okres:
Oba świadczenia, z uwagi na przyczynę niezdolności do pracy (wypadek w drodze do pracy), należne są w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku (art. 92 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy i art. 11 ust. 2 pkt 3 ustawy zasiłkowej). Gdyby niezdolność do pracy 23-letniej studentki trwała dłużej, mogłaby ona nadal korzystać z zasiłku chorobowego przez kolejne 64 dni, tj. do upływu 182-dniowego okresu zasiłkowego (33 + 85 + 64 = 182), a następnie - w razie konieczności i korzystnej opinii lekarza orzecznika/komisji lekarskiej ZUS - ze świadczenia rehabilitacyjnego (art. 18 ustawy zasiłkowej), pod warunkiem jednak, że nie zajdzie żadna z negatywnych przesłanek wskazanych w art. 13 ustawy zasiłkowej.
Student II roku (w wieku 21 lat) zatrudnił się na umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na 2-tygodniowy okres próbny, tj. od 3 do 16 czerwca 2025 r. W tym czasie przez 5 dni (od 6 do 10 czerwca 2025 r.) opiekował się chorym ojcem i z tego tytułu, na swój wniosek, potwierdzony stosownym zaświadczeniem lekarskim, skorzystał z zasiłku opiekuńczego. Załóżmy, że umowa o pracę nie zostanie podpisana na dalszy okres, a w dniu 26 czerwca 2025 r. student ten stanie się niezdolny do pracy, co już do końca wakacji uniemożliwi mu podjęcie innej pracy. Mimo że niezdolność do pracy studenta powstanie przed upływem 14 dni od ustania zatrudnienia i będzie trwała bez przerwy co najmniej 30 dni, nie uzyska on prawa do zasiłku chorobowego. Powodem jest fakt, iż z uwagi na okres wyczekiwania nie nabył prawa do zasiłku chorobowego w czasie trwania ubezpieczenia (zatrudnienia), a tym samym - nie ma prawa do tego świadczenia także po jego ustaniu. |
Prawo do świadczenia
Trzeba pamiętać, iż pracownik, jako osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo, nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, chyba że:
- spełnia kryteria do uzyskania prawa do tych świadczeń od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego, określone w art. 4 ust. 3 ustawy zasiłkowej, a więc m.in. gdy niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, albo
- niezdolność do pracy powstała w wyniku wypadku przy pracy - wówczas zasiłek chorobowy przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu, od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej tym wypadkiem.
Przy czym do tego tzw. okresu wyczekiwania wlicza się także poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Jeśli jednak uczeń lub student uzyska prawo do zasiłku chorobowego w trakcie trwania ubezpieczenia chorobowego/wypadkowego, w razie dalszej niezdolności do pracy będzie mógł z niego korzystać także po ustaniu tytułu tego ubezpieczenia. Podobnie będzie w przypadku, gdy niezdolność do pracy trwająca bez przerwy co najmniej 30 dni, powstanie po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie później jednak niż w ciągu:
- 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego lub
- 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego - w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.
Z tym że za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia zasiłek chorobowy należny jest:
- nie dłużej niż przez 91 dni, chyba że niezdolność do pracy:
- powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów,
- została spowodowana gruźlicą lub
- występuje w trakcie ciąży,
kiedy to z zasiłku chorobowego można korzystać do ukończenia pełnego 182- lub 270-dniowego okresu zasiłkowego,
- o ile nie zachodzi żadna z negatywnych przesłanek wskazanych w art. 13 ustawy zasiłkowej - przykładowo z zasiłku chorobowego za okres po ustaniu zatrudnienia nie skorzysta student lub uczeń, który pracował na umowę o pracę przez okres krótszy niż 31 dni i ze względu na obowiązujący go okres wyczekiwania nie nabył prawa do zasiłku w trakcie trwania zatrudnienia (przykład 3).
Zasiłek opiekuńczy i macierzyński
Dla celu uprawnień do tych świadczeń także wymagane jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu, jednak można z nich korzystać już od pierwszego dnia tego ubezpieczenia (nie ma zastosowania do nich okres wyczekiwania).
autor: Bożena Dziuba
Gazeta Podatkowa nr 47 (2235) z dnia 2025-06-12
Komentarz do ustawy zasiłkowej - część I. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl
ZasiłkiFormy zatrudnieniaZUSChoroba, wypadekPrzedsiębiorcaHome 1