Poza standardowym urlopem wypoczynkowym pracownik może skorzystać także z kilku innych możliwości zwolnienia od pracy. Jedną z nich jest specjalny urlop w wymiarze 5 dni, który jednak przysługuje tylko określonym osobom i w określonych sytuacjach. Nie można go przenieść na kolejny rok, ale w 2026 r. jego wymiar będzie odnowiony.
W związku z potrzebą dostosowania polskiego prawa do dyrektyw unijnych w naszym Kodeksie pracy dwa lata temu pojawił się nowy rodzaj pracowniczego uprawnienia.Chodzi o urlop opiekuńczy. Kto może z niego skorzystać? Czy za taki rodzaj zwolnienia od pracy przysługuje wynagrodzenie? Odpowiedzi znajdziesz poniżej.
Komu przysługuje i w jakich sytuacjach?
Urlop opiekuńczy to uprawnienie, które ma na celu umożliwienie pracownikowi zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie z rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która potrzebuje pomocy ze względu na poważne względy medyczne. Można z niego skorzystać, gdy np. bliska osoba wymaga wsparcia z powodu poważnej choroby lub konieczności wizyty u specjalisty.
Fot. Andrey_Popov / Shutterstock
Z takiej formy zwolnienia od pracy mogą skorzystać tylko pracownicy, a więc osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę. Niestety, prawa do tego urlopu nie mają osoby pracujące na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenie czy o dzieło.
Dwie kategorie pracowników
Pracowników uprawnionych do wzięcia urlopu opiekuńczego można podzielić na dwie kategorie:
- Członkowie rodziny. Chodzi o syna, córkę, matkę, ojca, małżonka. Ta kategoria nie obejmuje np. teściów, macochy czy ojczyma, co spotyka się z krytyką.
- Osoby zamieszkujące w tym samym gospodarstwie domowym. Partnerzy mieszkający razem mają prawo do urlopu opiekuńczego, jeśli spełnią pewne warunki. Każdy z nich może niezależnie skorzystać z 5 dni wolnego.
Jaki jest wymiar urlopu?
Prawo do tego urlopu przysługuje pracownikowi w ograniczonym wymiarze – w ciągu jednego roku kalendarzowego może on bowiem skorzystać z maksymalnie 5 dni takiego uprawnienia. Taki urlop może wziąć zarówno w pojedynczych dniach, jak i całościowo, bez przerwy.
Co istotne, w tym przypadku niewykorzystane dni urlopowe nie przechodzą na następny rok, zatem można je wykorzystać maksymalnie do końca bieżącego roku. Natomiast z początkiem nowego roku pracownik nabywa prawo do nowych 5 dni urlopu opiekuńczego. Ten wymiar jest stały i niezależny od wymiaru urlopu wypoczynkowego.
Kolejna ważna informacja – za urlop opiekuńczy pracownikowi nie będzie przysługiwało wynagrodzenie. Pensja za ten czas zostanie proporcjonalnie obniżona. Jednak mimo to okres urlopu opiekuńczego jest wliczany do ogólnego stażu pracy, co ma znaczenie przy ustalaniu uprawnień takich jak np. odprawa czy nagroda jubileuszowa.
Jak złożyć wniosek o urlop opiekuńczy?
Kodeks pracy ściśle określa, jak należy wnioskować o udzielenie urlopu opiekuńczego. Pracownik powinien złożyć wniosek o przyznanie takiego uprawnienia co najmniej dzień przed dniem, w którym chce z niego skorzystać. Wniosek można przekazać zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej. Jeżeli wniosek został prawidłowo złożony i wypełniony, pracodawca jest zobowiązany do jego zaakceptowania.
We wniosku powinny znaleźć się następujące dane:
- imię i nazwisko osoby, która wymaga znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych;
- przyczyna konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika;
- stopień pokrewieństwa z pracownikiem, jeżeli pracownik sprawuje opiekę nad członkiem rodziny (opieka nad synem, córką, matką, ojcem lub małżonkiem);
- adres zamieszkania osoby niebędącej członkiem rodziny (niewymienionej w art. 1731 § 2).
Urlop, który daje dodatkową ochronę
Dostosowanie Kodeksu pracy do dyrektyw unijnych dało pracownikom korzystającym z urlopu opiekuńczego dodatkową ochronę ich zatrudnienia. I tak w okresie tego zwolnienia od pracy, a także od dnia złożenia przez pracownika wniosku o urlop, pracodawca nie może:
- prowadzić przygotowań w związku z zamiarem rozwiązania stosunku pracy z tym pracownikiem;
- wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tym pracownikiem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy i reprezentująca pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
Ponadto po powrocie z urlopu opiekuńczego pracownik ma prawo wrócić na swoje dotychczasowe stanowisko.