Rok 2023 był czasem intensywnych zmian w kodeksie pracy wprowadzonych na skutek implementacji dyrektywy rodzicielskiej i dyrektywy work-life balance. Jednak to jeszcze nie koniec nowelizacji przepisów. Dla PIT.pl ekspert przypomina najważniejsze zmiany oraz tłumaczy co czeka rodziców w najbliższym czasie.
W 2023 rok obfitował w zmiany w prawie pracy, które powinny ucieszyć pracowników. Pojawiły się między innymi nowe rodzaje urlopów (urlop opiekuńczy oraz urlop z powodu siły wyższej), wydłużeniu uległ urlop rodzicielski oraz wprowadzono dodatkowe (5) dni urlopu opiekuńczego. Przewidziano indywidualne prawa związane z urlopem ojcowskim, rodzicielskim i opiekuńczym, a także elastyczną organizację pracy dla pracowników będących rodzicami oraz opiekunami. Ułatwiono także składanie wniosków o urlop macierzyński i rodzicielski (umożliwiono składanie ich także w formie elektronicznej).
Celem omawianych zmiany był przede wszystkim ułatwianie pracownikom łączenia życia rodzinnego z zawodowym i jeszcze większe niż dotąd uelastycznienie instytucji wspomagających sprawowanie przez rodziców i bliskich opieki nad dzieckiem w pierwszym okresie jego życia.
Dłuższy urlop dla rodziców
Jedną z kluczowych zmian, którą przyniósł 2023 r. dla rodziców jest wydłużenie wymiaru urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Prawo do urlopu rodzicielskiego stanowi indywidualne prawo każdego z rodziców i mogą oni z niego korzystać w tym samym czasie, choć wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje obojgu rodzicom wspólnie.
Wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi aktualnie:
- 41 tygodni (poprzednio 32 tygodnie) w sytuacji urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 43 tygodnie (poprzednio 34 tygodnie) w sytuacji urodzenia co najmniej dwójki dzieci przy jednym porodzie.
Pracownicy, będący rodzicami dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
- 65 tygodni w sytuacji urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 67 tygodnie w sytuacji urodzenia co najmniej dwojga dzieci przy jednym porodzie.
Źródło: Shutterstock
Z urlopu rodzicielskiego można skorzystać jednorazowo albo w częściach (nie więcej niż 5). Urlopu udziela się nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Wzmocnienie roli ojców
Wprowadzono także regulację, zgodnie z którą każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Nie ma przy tym możliwości przeniesienia tego prawa na drugiego z rodziców. Oznacza to, że jeżeli z prawa do urlopu rodzicielskiego skorzysta wyłącznie jeden z rodziców (a nie oboje) to wymiar tego urlopu skróci się aż o 9 tygodni.
Zmiany te wynikają wprost z implementowania do polskiego porządku prawnego wspomnianej już dyrektywy work-life balance. Jak wynika z treści jej motywów, nowelizacja w tym obszarze ma przyczynić się do osiągnięcia równości płci poprzez wspieranie uczestnictwa kobiet w rynku pracy, równego podziału obowiązków opiekuńczych między mężczyzn i kobiety oraz zmniejszania różnic w wynagradzaniu kobiet i mężczyzn (motyw 6). Dyrektywa ma „zachęcić do równiejszego dzielenia się obowiązkami opiekuńczymi między kobietami i mężczyznami, a także umożliwić wczesne tworzenie więzi między ojcami i dziećmi” (motyw 19).
Łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy
Dopuszczono także możliwość łączenia korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy, który udziela tego urlopu, jednak w ramach wymiaru czasu pracy nieprzekraczającego połowy pełnego czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy.
Aby podjąć pracę w tej formie, pracownik musi złożyć wniosek w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem wykonywania pracy (treść wniosku oraz wymagane dokumenty określa § 15 rozporządzenia dotyczącego wniosków o uprawnienia rodzicielskie). Pracodawca zobowiązany jest do pozytywnego rozpatrzenia wniosku pracownika, chyba że może jest to niemożliwe ze względu na organizację pracy lub specyfikę wykonywanej pracy.
Kolejne zmiany nadchodzą
Pomimo istotnych zmian, które weszły w ostatnim roku do kodeksu prawa pracy wprowadzających liczne ułatwienia dla pracujących rodziców, w 2024 spodziewać się można kolejnych nowelizacji przepisów. Zgodnie z pojawiającymi się w ostatnim czasie zapowiedziami, Ministerstwo planuje zmiany dotyczące zwłaszcza postulowanego wydłużenia trwania urlopów wychowawczych i macierzyńskich rodziców wcześniaków.
Autor: Barbara Belina vel Bylina, radca prawny, kancelaria Graś i Wspólnicy