Czy kobieta prowadząca działalność gospodarczą może zatrudnić się w firmie swojego zleceniodawcy? Jak wygląda zamiana działalności gospodarczej na etat w przypadku kobiety w ciąży? Czy ZUS może wskazywać na pozorne zatrudnienie? I czy w przypadku zamiany działalności na etat będzie przysługiwał matce zasiłek macierzyński? – wyjaśniamy
Sprawa dotyczy kobiety prowadzącej jednoosobową działalność prawniczą. Zawarła ona z kancelarią prawną umowę o współpracy na czas nieokreślony, w ramach której świadczyła usługi polegające na opracowywaniu opinii, pism sądowych, umów, przeprowadzaniu badania stanu prawnego i faktycznego w powierzonych projektach, udziale w posiedzeniach i rozprawach, wspieraniu zespołu kancelarii w zakresie realizowanych przez nich projektów. Za świadczone przez siebie usługi wystawiała kancelarii fakturę na umówione wynagrodzenie ryczałtowe powiększone o podatek VAT. Jako zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych i odprowadzała składki od najniższej podstawy. W okresach prowadzenia działalności sporadycznie występowała o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Po pół roku świadczenia usług na podstawie umowy B2B została ona rozwiązana za porozumieniem. Strony zawarły natomiast umowę o pracę. Zakres wykonywanych czynności nie uległ zmianie. Praca była świadczona w ustalonym miejscu i czasie. Formalnie posiadła też bezpośredniego przełożonego. Wynagrodzenie zostało obniżone, jednak rzeczywisty koszt pracodawcy odpowiadał wynagrodzeniu wypłacanemu wcześniej w ramach umowy B2B. Ubezpieczona świadczyła pracę przez 4 miesiące, po czym urodziła dziecko. Do pracy wróciła po 6 miesiącach, tj. po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego i części urlopu wypoczynkowego.
ZUS kwestionuje prawo do zasiłku macierzyńskiego
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zakwestionował w takiej sytuacji prawo do otrzymania zasiłku macierzyńskiego. Organ uznał, że ubezpieczona, zawierając umowę o pracę naruszyła zasady współżycia społecznego poprzez świadomy zamiar osiągania korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. Argumentował to tym, że powszechną praktyką u pracodawcy, który ją zatrudniał jest podejmowanie współpracy z prawnikami w ramach umowy o współpracę. Ubezpieczona przed ciążą również świadczyła usługi na rzecz kancelarii na podstawie umowy B2B. Przejście na umowę o pracę miało zatem na celu osiągnięcie korzyści w postaci opłacania wyższych składek na ubezpieczenie społeczne przez pracodawcę.
Źródło: Shutterstock
Sprawa dotarła do sądu apelacyjnego, który uznał, że ubezpieczona nie naruszyła w żaden sposób zasad współżycia społecznego. Wypełniała ona swoje codzienne obowiązki w miejscu pracy, w ustalonych godzinach, na sprzęcie pracodawcy, zgodnie z jego wytycznymi, za wynagrodzeniem, które w pełni odpowiadało zarówno randze wykonywanych przez nią czynności, jak i posiadanych wyjątkowo wysokich umiejętności prawniczych w dziedzinach pożądanych na rynku pracy. Wysokość tego wynagrodzenia w pełni odpowiadała również wysokości wcześniej osiąganych przychodów. Argumentu przeciwnego nie może stanowić fakt, że inni prawnicy na podobnych stanowiskach świadczą swoje usługi na podstawie umowy B2B.
Skarga kasacyjna ZUS nie została przyjęta
ZUS złożył w sprawie skargę kasacyjną. Ta jednak nie została przyjęta do rozpatrzenia z uwagi, że nie wykazano by występowała potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów. Uzasadniając wydane postanowienie Sąd Najwyższy wskazał, że dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania ochrony ubezpieczeniowej — bez ustalenia wynagrodzenia za pracę na nadmiernie rażąco wysokim poziomie jest zachowaniem rozsądnym i uzasadnionym, zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia. Cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia i ustaleniu wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy. Taka umowa o pracę jest nieważna w części ustalającej wygórowane, nieusprawiedliwione rzeczywistymi warunkami świadczenia pracy wynagrodzenie — jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Aby zatem doszło do naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej, musi dojść ustalenia wynagrodzenia na poziomie nieproporcjonalnym w stosunku do wkładu pracy, przy czym ustalenie to musi mieć miejsce tuż przed przewidywanym zajściem ryzyka ubezpieczeniowego.
Co ciekawe w tej sprawie, sądy potwierdziły, że o tym czy dane czynności są świadczone w ramach współpracy B2B, czy w ramach stosunku pracy nie przesądza ich charakter, lecz warunki, w jakich są wykonywane. Stosunkiem pracy będzie wykonywanie czynności pod nadzorem, w określonym czasie i miejscu. Jeżeli te warunki nie są spełnione, to te same czynności mogą być wykonywane w ramach umowy B2B.
Autor: Rafał Knap, radca prawny i doradca podatkowy, kancelaria Graś i Wspólnicy