System pobierania kaucji za opakowania

System kaucyjny wchodzi w życie 1 października 2025 r. Będą nim objęte butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje, metalowe puszki i szklane butelki, za które konsument zapłaci kaucję w wysokości 0,50 zł lub 1 zł. Kaucja będzie miała charakter zwrotny. To podmioty reprezentujące, które podpiszą umowy z przedsiębiorcami prowadzącymi jednostki handlu, będą odpowiadały za prowadzenie systemu kaucyjnego.

Podmiot wprowadzający

Pierwotnie system kaucyjny, polegający na pobieraniu kaucji od konsumenta przy zakupie napojów w plastikowych lub szklanych butelkach oraz w metalowych puszkach, miał wejść w życie 1 stycznia 2025 r. Na skutek nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. z 2024 r. poz. 927 ze zm.) termin ten został przesunięty. Ustawa z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1911) zakłada uruchomienie systemu kaucyjnego nie wcześniej niż 1 października 2025 r.

System kaucyjny będzie opierał się na następujących regułach:

• obejmie terytorium kraju przez zapewnienie w każdej gminie co najmniej jednego stacjonarnego punktu odbierania opakowań i odpadów opakowaniowych objętych system kaucyjnym,
• zapewni powszechny i równy dostęp dla użytkowników końcowych, z uwzględnieniem przepisów dotyczących uczestniczenia jednostek handlu detalicznego i hurtowego w systemie kaucyjnym ze względu na powierzchnię sprzedaży,
• zapewni powszechny i równy dostęp dla wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje (jednorazowego lub wielokrotnego użytku z wyłączeniem sprzedaży bezpośredniej), wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje (wielokrotnego użytku przy sprzedaży bezpośredniej, tj. bezpośrednio konsumentom), jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym, bez względu na ich powierzchnię,
• nie będzie wymagał okazania dowodu zakupu produktu w opakowaniu na napoje objętym systemem kaucyjny w celu zwrotu pobranej kaucji.

System kaucyjny będzie dotyczył więc przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty w opakowaniach na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku i będzie miał zastosowanie do jednostek handlu detalicznego i hurtowego, które oferują napoje w opakowaniach objętych tym system. Zakres podmiotów uczestniczących w systemie kaucyjnym jest więc bardzo szeroki od producentów i importerów napojów po sklepy. Kluczową rolę w tym systemie będą odgrywały tzw. podmioty reprezentujące, czyli podmioty prowadzące system kaucyjny.

Podmiot reprezentujący

Podmiot prowadzący system kaucyjny będzie działał w formie spółki akcyjnej mającej siedzibę na terytorium kraju, utworzonej przez wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje, lub reprezentujące ich związki pracodawców lub izby gospodarcze. Podmiot ten będzie działał na podstawie zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego wydanego przez Ministra Klimatu i Środowiska. Takie zezwolenia wydano już kilku podmiotom, co oznacza, że na rynku nie będzie istniał jeden system kaucyjny, tylko kilka. W przypadku funkcjonowania więcej niż jednego systemu kaucyjnego podmioty reprezentujące będą miały obowiązek ustalenia między sobą, w drodze umowy, warunków rozliczania pobranej i zwróconej kaucji oraz rozliczania i wymiany opakowań lub odpadów opakowaniowych zebranych w ramach prowadzonych przez siebie systemów kaucyjnych. Jeśli powstanie nowy podmiot reprezentujący, czyli nowy system kaucyjny, wówczas wszystkie podmioty reprezentujące muszą zawrzeć nową umowę, o czym mowa w art. 40g ust. 10 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.

Operator systemu kaucyjnego, tj. podmiot reprezentujący, będzie odpowiadał m.in. za selektywne zbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych, odbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających, transport opakowań do wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzającego bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje oraz odpadów opakowaniowych do zakładu przetwarzania. Operator będzie też zobowiązany do rozliczania kaucji z jednostkami handlu detalicznego i hurtowego oraz innymi punktami zbierającymi, w szczególności finansowania wypłat kaucji dla użytkowników końcowych (konsumentów).

Przystąpienie do systemu

Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego, w której będzie oferował konsumentom produkty będące napojami w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, będzie miał obowiązek uczestnictwa w tym systemie na zasadach określonych w art. 44 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. I tak przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 m² będzie miał obowiązek zawarcia umowy z co najmniej jednym operatorem (podmiotem reprezentującym) i uczestniczyć w systemie kaucyjnym co najmniej w zakresie pobierania kaucji. Taki przedsiębiorca będzie mógł uczestniczyć w tym systemie, ale nie będzie miał obowiązku w zakresie zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych w odniesieniu do butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do 3 l i metalowych puszek do 1 l. Dla butelek szklanych do 1,5 l przedsiębiorca będzie zobowiązany do uczestniczenia w systemie kaucyjnym co najmniej w zakresie pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań.

Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m² będzie zobowiązany do uczestnictwa w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych. Taki przedsiębiorca będzie musiał zawrzeć umowę z każdym podmiotem reprezentującym, który się do niego zgłosi.

Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego o powierzchni sprzedaży powyżej 2.000 m² będzie zobowiązany prowadzić na własny koszt selektywne zbieranie odpadów opakowaniowych po produktach w opakowaniach, które będą znajdowały się w ofercie handlowej tej jednostki, według rodzajów opakowań, z których powstały odpady, z wyłączeniem opakowań objętych systemem kaucyjnym.

Selektywna zbiórka

Przedsiębiorcy wprowadzający produkty w opakowaniach będących butelkami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 l, puszkami metalowymi do 1 l oraz butelkami szklanymi wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 l będą zobowiązani osiągnąć określony roczny poziom selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych. Od 2025 r. do 2028 r. minimalny poziom wynosi 77%, od 2029 r. i w kolejnych latach – 90%. Ustawowe obowiązki w zakresie osiągnięcia poziomów selektywnego zbierania w ramach systemu kaucyjnego będą liczone od 1 października 2025 r. Nie dotyczy to opakowań na napoje będące mlekiem, jogurtem lub innym pitnym produktem mlecznym, które zostały wyłączone z obowiązku selektywnego zbierania.

Ustawodawca wprowadził sankcje za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących minimalnych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych. Od każdego kilograma surowców pozostawionych na rynku w odniesieniu do nieosiągniętych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przedsiębiorca będzie zobowiązany ponieść dodatkową opłatę, tzw. opłatę produktową. Opłata ta będzie dzielona na połowę pomiędzy operatorem systemu a przedsiębiorcą, czyli w 50% poniesie ją operator, a w 50% przedsiębiorca. Inaczej będzie, gdy przedsiębiorca wprowadzający produkty w opakowaniach nie przystąpi do żadnego systemu kaucyjnego. W takiej sytuacji od 2026 r. przedsiębiorca poniesie opłatę produktową obliczaną jako potrójna stawka opłaty produktowej określonej dla danego rodzaju opakowania na napoje.

Ewidencja

Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego lub inny punkt zbierający opakowania i odpady opakowaniowe objęte system kaucyjnym uczestniczący w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych, będzie zobowiązany do prowadzenia ewidencji. Ustawodawca określa, że ewidencja ma być prowadzona na poszczególne lata, w postaci papierowej lub elektronicznej i obejmować w roku kalendarzowym:

• liczbę nabytych i sprzedanych produktów będących napojami w opakowaniach na napoje objętych system kaucyjnym,
• liczbę zwróconych opakowań i odpadów opakowaniowych,
• wysokość pobranych, zwróconych i niezwróconych kaucji.

Przedsiębiorca uczestniczący w systemie kaucyjnym jedynie w zakresie pobierania kaucji też będzie zobowiązany do prowadzenia ewidencji, z podziałem na poszczególne lata, w postaci papierowej albo elektronicznej, w danym roku kalendarzowym. Jego ewidencja będzie obejmować liczbę nabytych i sprzedanych produktów będących napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym.

Wysokość kaucji

Kaucja pobierana będzie w momencie zakupu napojów w opakowaniu objętym systemem kaucyjnym. Jej wysokość jest określona w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie wysokości kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym (Dz. U. z 2024 r. poz. 1046). I tak 0,50 zł wynosi kaucja za jedną sztukę opakowania dla:

• butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 litrów, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych, z wyłączeniem szklanych lub metalowych butelek na napoje, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych,
• puszek metalowych o pojemności do 1 litra.

Dla butelek szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra kaucja wynosi 1 zł za sztukę.

Kaucja bez VAT

Ustawa o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (…) w temacie VAT podchodzi jednolicie do wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym. Te same reguły znajdują zastosowanie do opakowań wielokrotnego i jednorazowego użytku. To podmioty reprezentujące będą zobowiązane do poboru i zapłaty VAT organom skarbowym. Chodzi tu o VAT tylko za kaucje za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostaną zwrócone w tym systemie. Mowa o tym w nowo dodanym art. 17b ustawy o VAT (Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.). Na gruncie tego przepisu podmiot reprezentujący, który zawarł umowy z wprowadzającymi produkty w opakowaniach na napoje, jest płatnikiem podatku od kaucji pobranych przez tych wprowadzających za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostały zwrócone w tym systemie.

Nałożenie na podmiot reprezentujący obowiązków płatnika VAT nie spowoduje wyłączenia obowiązków związanych z wykazaniem rozliczenia VAT w ewidencji i deklaracji przygotowanej przez przedsiębiorcę wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje. Podatnikiem nadal pozostaje wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje (np. producent). Natomiast VAT powstały w wyniku niezwróconych opakowań lub odpadów opakowaniowych będzie wskazywany w rozliczeniach tego podatnika.

Omawiana nowelizacja zmieniła treść art. 29a ust. 11a ustawy o VAT. W oparciu o ten przepis do podstawy opodatkowania nie wlicza się kaucji pobieranej za opakowanie objęte systemem kaucyjnym, jeśli podatnik dokonał dostawy towaru w tym opakowaniu. W tym ujęciu kaucja jest poza VAT. Podatek ten nie będzie naliczany na etapach dystrybucji produktu. Nie będą nim obciążeni konsumenci nabywający produkty ani jednostki handlowe je dystrybuujące. Jedynie w przypadku, w którym podmiot wprowadzający nie zwróci do podmiotu reprezentującego opakowania lub odpadu opakowaniowego objętego systemem kaucyjnym, zobowiązany będzie do podwyższenia podstawy opodatkowania. W oparciu o art. 29a ust. 12c ustawy o VAT wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje podwyższa podstawę opodatkowania na ostatni dzień roku o różnicę między wartością kaucji wynikającą z wprowadzonych przez niego do obrotu w danym roku opakowań objętych systemem kaucyjnym a wartością kaucji od opakowań lub odpadów opakowaniowych objętych tym systemem zwróconych do podmiotu reprezentującego w danym roku. Określona w ten sposób wartość zawiera kwotę podatku. Wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje jest zobowiązany do podwyższenia podstawy opodatkowania w deklaracji podatkowej składanej za pierwszy okres rozliczeniowy roku następującego po roku, dla którego ustalono różnicę w wartości kaucji.

Wzór oznakowania wskazującego na objęcie opakowania systemem kaucyjnym oraz określającego wysokość kaucji

autor: Jolanta Białkowska
Gazeta Podatkowa nr 14 (2202) z dnia 2025-02-17

Pracodawca przed sądem pracy. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl