Choć Unia Europejska docelowo chce ograniczyć obrót gotówkowy dla transakcji powyżej 10.000 euro, to obecnie jedyne ograniczenia w płatnościach gotówkowych w naszym kraju obejmują transakcje dokonywane przez przedsiębiorców. Takie ograniczenia nie dotyczą konsumentów, a przedsiębiorca nie może odmówić przyjęcia zapłaty od konsumenta w gotówce.

Przyjmowanie gotówki

Zgodnie z art. 32 ustawy o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. z 2022 r. poz. 2025) znaki pieniężne emitowane przez NBP w postaci monet i banknotów są prawnymi środkami płatniczymi w Polsce. Wobec tego przedsiębiorca w naszym kraju nie może odmówić przyjęcia płatności gotówką. Art. 135 Kodeksu wykroczeń stanowi, że kto, zajmując się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub w przedsiębiorstwie gastronomicznym, ukrywa przed nabywcą towar przeznaczony do sprzedaży lub umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia sprzedaży takiego towaru, podlega karze grzywny. Ponadto przedsiębiorca może zostać ukarany również na podstawie przepisów o ochronie konsumentów, zwłaszcza jeśli kupujący czuje się pokrzywdzony odmową transakcji gotówkowej. Ale jak zawsze i od tej reguły są wyjątki. Pierwsza dotyczy sprzedaży online, która zwykle odbywa się zdalnie, bez fizycznego kontaktu między kontrahentami, dlatego w takich sytuacjach płatność gotówkowa nie jest wymagana i sprzedający ma prawo jej odmówić bez ponoszenia konsekwencji. Podobnie jest w przypadku automatów i miejsc bez obsługi. Chodzi tu np. o kasy samoobsługowe, biletomaty czy automaty do sprzedaży napojów. Mogą one przewidywać sprzedaż jedynie z zapłatą bezgotówkową. Trzecim wyjątkiem są imprezy masowe, na których organizator może ustalić płatności wyłącznie w formie bezgotówkowej. Musi o tym jednak wcześniej poinformować wszystkich uczestników i zawrzeć tę informację w regulaminie wydarzenia.

Ograniczenia dla przedsiębiorców

Prawo przedsiębiorców w art. 19 (Dz. U. z 2025 r. poz. 1480) stanowi, iż dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy:

• stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
• jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15.000 zł.

Przepis stanowi o jednorazowej wartości transakcji. Przyjmuje się, że jest to cała wartość wierzytelności lub zobowiązań, wyrażona w pieniądzu, wynikająca z odpłatnej dostawy towaru lub odpłatnego świadczenia usług, określona w umowie zawartej między przedsiębiorcami. Obie wskazane przesłanki muszą być spełnione łącznie. Pierwsza z nich jest zrealizowana, jeżeli mamy do czynienia z transakcją dokonywaną pomiędzy przedsiębiorcami. Jeśli transakcja nie jest dokonywana pomiędzy przedsiębiorcami, to nie ma obecnie znaczenia określony w tym przepisie limit płatności.

Ograniczenia w płatnościach dla konsumentów

Z dniem 1 stycznia 2024 r. miały wejść w życie, przesuwane kilkakrotnie, przepisy ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw, tzw. Polskiego Ładu, obniżające limit płatności gotówkowych między przedsiębiorcami i wprowadzające takie limity również pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami. Limit płatności gotówkowych między przedsiębiorcami z obecnych 15.000 zł przy jednorazowej transakcji miał zostać obniżony do 8.000 zł. Przepisy te nie weszły jednak w życie, a limity pozostały w dotychczasowych wysokościach dzięki ustawie nowelizującej wspomnianą ustawę.

Podobnie stało się z planowanymi limitami płatności gotówkowych pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami, które również miały zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2024 r. Art. 7b ustawy o prawach konsumenta (Dz. U. z 2024 r. poz. 1796 ze zm.) stanowił, że konsument jest zobowiązany do dokonywania płatności za pośrednictwem rachunku płatniczego, jeżeli jednorazowa wartość transakcji z przedsiębiorcą, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza 20.000 zł lub równowartość tej kwoty. Uznano, że przepisy wprowadzające ograniczenia w obrocie gotówkowym względem konsumentów będą wiązały się z wprowadzeniem dodatkowych obciążeń dla konsumentów wymuszających zakładanie rachunków bankowych lub zawieranie umów o kartę płatniczą i będą generowały dodatkowe koszty transakcyjne. Mając na względzie trudną sytuację konsumentów w związku z wysoką w tamtym okresie inflacją, uznano za konieczne zniesienie ograniczeń w tym zakresie również względem konsumentów.

Mniej gotówki w obrocie

Choć formalnie ograniczenia w płatności gotówką w Polsce dotyczą tylko przedsiębiorców, to jednak realnie można przyjąć, że możliwości korzystania z gotówki są obecnie mniejsze ze względu na niższe kwoty, które można jednorazowo wypłacić z bankomatów i dostępność tych urządzeń. Jak donosi rankomat.pl: „Liczba bankomatów w I kwartale 2023 r. wyniosła 21.374 sztuki, w IV kwartale 2023 r. 22.085, a w I kwartale 2024 r. 20.869 sztuk”. Niższa maksymalna kwota wypłaty z bankomatu niejednokrotnie wiąże się z koniecznością poniesienia dodatkowych opłat. Przykładowo przy limicie 800 zł dla jednorazowej wypłaty, dla uzyskania potrzebnej kwoty w gotówce w wysokości 4.000 zł trzeba skorzystać z bankomatu pięciokrotnie. To zaś może wiązać się z koniecznością poniesienia opłaty za każdą z takich transakcji, w wysokości zależnej od danego banku.

Gazeta Podatkowa nr 103 (2291) z dnia 2025-12-23

Rozpoczęcie działalności gospodarczej – obowiązki w VAT. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl