Jak uniknąć ryzyka przy nabyciu przedsiębiorstwa?

Należy wiedzieć, że przy nabyciu od innego podmiotu przedsiębiorstwa (bądź zorganizowanej części tego przedsiębiorstwa) podatnik naraża się na to, że będzie musiał odpowiedzieć za jego zaległości m.in. wobec fiskusa. Ewentualną odpowiedzialność z tego tytułu można jednak wyeliminować, a przynajmniej istotnie ograniczyć. Przeczytaj, w jaki sposób.

Zasady odpowiedzialności osób trzecich za zaległości podatkowe zbywcy

W świetle obowiązujących przepisów nabywca przedsiębiorstwa bądź zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach (art. 112 § 1 op).

Przypomnijmy, że definicja przedsiębiorstwa została określona w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z jego przepisami przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności: 1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa); 2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości; 3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych; 4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne; 5) koncesje, licencje i zezwolenia; 6) patenty i inne prawa własności przemysłowej; 7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne; 8) tajemnice przedsiębiorstwa; 9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (art. 551 kc). Do definicji tej odsyłają przepisy art. 5a pkt 3 updof oraz art. 4a pkt 3 updop.

Natomiast pod pojęciem zorganizowanej części przedsiębiorstwa należy rozumieć organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych (w tym zobowiązania) przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania (zob. art. 5a pkt 4 updof, art. 4a pkt 4 updop, a także art. 2 pkt 27e ustawy o VAT).

Wymaga także podkreślenia, że odpowiedzialność, o której mowa – ograniczona jest do tych zaległości podatkowych sprzedawcy, które są związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Zwrócił na to uwagę dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu, który w interpretacji indywidualnej z 23 września 2009 r. (nr ILPB3/423-400/08-2/EK) wypowiedział się następująco: ,,(…) zaległości podatkowe oraz inne należności, za które odpowiada nabywca, muszą być związane z działalnością gospodarczą prowadzoną przez zbywcę. Będą to zatem zaległości w takich podatkach jak: podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek dochodowy od osób fizycznych czy podatek od nieruchomości uiszczany od gruntów, budynków, budowli związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej”.

Ponadto wspomniana odpowiedzialność nie obejmuje podatków niepobranych bądź pobranych, lecz niewpłaconych przez płatnika, a także m.in. odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych, powstałych już po nabyciu majątku (art. 112 § 4 op). Ustawodawca sprecyzował również, że zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części.

Co zrobić, aby nie odpowiadać za cudze długi?

Od odpowiedzialności, o której mowa wcześniej można się jednak dość skutecznie uchronić. Co zrobić, aby nie odpowiadać za długi podatkowe zbywcy przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części? Przede wszystkim uzyskać wiedzę na temat tych, ewentualnych długów.

W tym celu przed zawarciem stosowanej umowy ze zbywcą warto wystąpić do naczelnika urzędu skarbowego z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o zaległościach podatkowych zbywającego. Podstawą do ubiegania się o takie zaświadczenie jest art. 306g op. W myśl tego przepisu organy podatkowe w zakresie, o którym mowa w art. 112 § 1 op, wydają zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywającego bądź na jego wniosek, bądź też na wniosek nabywcy, z tym że w takim przypadku potrzebna jest zgoda pierwszego. We wspomnianym dokumencie organ podatkowy określa wysokość zaległości podatkowych zbywającego na dzień wydania zaświadczenia.

Dzięki otrzymaniu takiego zaświadczenia będziesz mógł uchylić się od odpowiedzialności za zaległości podatkowe poprzedniego właściciela przedsiębiorstwa (bądź jego zorganizowanej części), choć oczywiście będzie to dotyczyć jedynie tych zaległości, które nie zostały w nim ujawnione przez fiskusa. Tylko wtedy będziesz bowiem mógł skutecznie powołać się na to, że zachowałeś należytą staranność, o której mowa w art. 112 op. Wskazują na to zresztą obowiązujące przepisy, w których jest mowa o tym, że nabywca nie odpowiada za zaległości podatkowe, które nie zostały wykazane w omawianym zaświadczeniu (art. 112 § 6 op).

Jak wyjaśnił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w uzasadnieniu wyroku z 26 października 2007 r. (sygn. akt I SA/Lu 479/07): „(…) w celu ograniczenia ryzyka nabywcy ustawodawca w art. 306g Ordynacji podatkowej zobowiązał organy podatkowe do wydawania nabywcy, za zgodą zbywcy, zaświadczenia o wysokości zaległości podatkowych zbywającego. Na podstawie tej regulacji potencjalny nabywca przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części (…) może przed podjęciem ostatecznej decyzji o nabyciu, uzyskać informacje co do ewentualnych zaległości ciążących na zbywcy, za które mógłby ponosić odpowiedzialność. W zaświadczeniu określa się wysokość zaległości podatkowych, a także innych należności zbywającego, za które odpowiedzialność może ponosić nabywca, znanych na dzień wydania zaświadczenia. Celem tej regulacji, jak już wskazano wyżej, jest umożliwienie nabywcy zapoznania się z ryzykiem, jakie wiąże się z nabyciem majątku, i świadome podjęcie decyzji w tym zakresie. Nabywca nie odpowiada za te zaległości podatkowe zbywcy, których w zaświadczeniu nie wykazano”.

Zaświadczenie nie chroni w każdym przypadku

Jeśli nie uzyskasz takiego zaświadczenia, Twoja odpowiedzialność jako nabywcy będzie odpowiedzialnością solidarną ze zbywcą. Oznacza to, że w pierwszej kolejności należności będą dochodzone od zbywcy, a w przypadku gdy organ podatkowy nie będzie mógł ich w ten sposób wyegzekwować, ma prawo zwrócić się z żądaniem ich uregulowania do Ciebie (art. 108 § 4 op).

Może się również zdarzyć tak, że co prawda otrzymasz z urzędu skarbowego omawiane zaświadczenie, ale w praktyce ten dokument nie będzie Cię chronić. Kiedy tak się stanie? Aby otrzymać odpowiedź na to pytanie trzeba sięgnąć do treści art. 112 § 6 op, stanowiącej iż nabywca odpowiada również za zaległości podatkowe i inne należności zbywcy (szczegółowo określone w tym przepisie), które powstały po dniu wydania przedmiotowego zaświadczenia, a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części – jeżeli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło więcej niż 30 dni. W konsekwencji należy uznać, że najbezpieczniej jest nabyć przedsiębiorstwo przed upływem miesiąca od wydania takiego zaświadczenia. Tylko bowiem przez ten okres nabywca będzie chroniony na podstawie omawianych regulacji Ordynacji podatkowej. Jeżeli transakcji ze zbywcą dokonasz po upływie tego terminu, możesz odpowiadać za zaległości podatkowe zbywcy powstałe po dniu wydania omawianego zaświadczenia.

Podstawa prawna

• art. 108 § 4, art. 112 § 1-7, art. 306g ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.),
• art. 5a pkt 3 i 4 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.),
• art. 4a pkt 3 i 4 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 ze zm.),
• ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (DZ.U. nr 16, poz. 93 ze zm.)

Eryk Górecki
prawnik specjalizujący się w prawie podatkowym